Żywienie i suplementacja przy nowotworze złośliwym piersi 

Zindywidualizowana dieta stanowi jeden z podstawowych elementów terapii wspomagającej leczenie pacjentów onkologicznych, NIGDY natomiast nie może zastąpić całkowicie leczenia.

Na nowotwory złośliwe składa się ok 100 różnych schorzeń onkologicznych, stanowiący duży problem cywilizacyjny XXI wieku. W Polsce jest to bowiem jeden z głównych czynników umieralności Polaków (1) ; obecnie co druga osoba umiera ze względu na raka; kobiety – nowotwór złośliwy piersi lub płuc, mężczyźni – płuc. Prognozy sugerują, że liczba ta będzie wzrastać. Z tego względu warto szerzyć wiedzę dotyczącą świadomego zdrowego żywienia wśród wszystkich oraz dietoterapii wśród osób onkologicznych.

Właściwe odżywianie jest olbrzymim wrogiem raka- począwszy od zmniejszenia tempa rozprzestrzeniania się komórek nowotworowych (metastaza), przez wspomaganie ich śmierci (apoptoza), aż do hamowania czynności wzrostu. Najnowszy raport World Cancer Researcg Fund i American Institute for Cancer Research potwierdza istotny wpływ sposobu odżywiania na zachorowalność i wyniki leczenia.

Odpowiednio ułożona dieta stanowi integralny element leczenia onkologicznego. Jednak należy pamiętać, że nie istnieje uniwersalny sposób żywienia dla wszystkich osób chorych na nowotwory. O ostatecznej formie żywienia decyduje wiele czynników; m.in. umiejscowienie guza, stadium choroby, obecny stan zdrowia, obecny stan odżywienia, współtowarzyszące jednostki chorobowe. Wszystkie zmiany żywieniowe powinny być omówione z lekarzem prowadzącym.

Warto też wspomnieć, że dzięki epigenetyce mamy wpływ na procesy regulacji genetycznej (tzw. Ekspresję genów) oraz na działanie mitochondriów za pośrednictwem diety, stylu życia i nastawienia psychicznego. To potężne lekarstwo.

6 charakterystycznych cech raka:

1. Niekontrolowany rozrost: komórki rakowe namnażają się nawet bez sygnałów chemicznych (proliferacja).
2. Odmowa posłuszeństwa: niereagowanie na rozkazy powstrzymywania rozrostu wydane przez komórki usytuowane w pobliżu, które rejestrują niebezpieczeństwo, w jakim znalazła się tkanka.
3. Odporność na samozniszczenie (unikanie apoptozy)
4. Zdolność tworzenia nowych naczyń krwionośnych w procesie angiogenezy, umożliwiających dostarczenie tlenu i składników odżywczych niezbędnych do wzrostu.
5. Nieśmiertelność́:uzyskanie wszystkich powyższych właściwości powoduje, że komórki rakowe stają się nieśmiertelne, zdolne do nieskończonego namnażania.
6. Zdolność́ inwazji i kolonizowania tkanek organizmu. Przerzuty.

Podłoże nowotworów piersi jest w większości przypadków nieznane, jednak wiedza na temat czynników ryzyka oraz mechanizmów kancerogenezy rośnie. Rozwój nowotworów piersi, podobnie jak innych typów nowotworów, jest zależny od działania czynników mutagennych, które uszkadzają cząsteczkę DNA, prowadząc do powstania mutacji w genomie prawidłowej komórki, jak i czynników mitogennych, sprzyjających mitotycznym podziałom komórkowym. Spośród tych pierwszych wymienić należy między innymi nadmiar wolnych rodników, promieniowanie jonizujące i UV, niektóre związki chemiczne, barwniki akrydynowe czy wirusy określane mianem onkogennych. Czynnikami mitogennymi mogą być natomiast niektóre hormony czy endotoksyny bakteryjne  (2).

Udokumentowane czynniki ryzyka: to głównie elementy stylu życia, cechy fizjologiczne, zaburzenia regulacji hormonalnej i immunologicznej, czy akumulacja substancji kancerogennych (3).

Przykładowo, konsekwencją nadmiernej masy ciała oraz braku aktywności fizycznej jest rozwój insulinooporności, nasilenie procesu przekształcania androgenów do czynnych form estrogenów (aromatyzacja), który zachodzi w tkance tłuszczowej, wątrobie, nadnerczach, mięśniach i tkance gruczołowej piersi, jak również obniżenie syntezy białek transportowych dla tych hormonów w wątrobie. W efekcie stężenie estronu i estradiolu we krwi (które stanowią aktywne formy estrogenów) może się znacząco zwiększać (4).

Bardziej narażone są kobiety po menopauzie, ze względu na przekierowanie syntezy estrogenów tylko do obszarów pozagruczołowych oraz fizjologicznie niższą wrażliwość na insulinę. Udowodniono, że na zwiększenie produkcji estrogenu u kobiet po menopauzie wpływają otyłość, nadczynność tarczycy, marskość wątroby oraz kortykosteroidy a im wyższa jest zawartość tkanki tłuszczowej w organizmie, tym produkcja estrogenów, stężenie insuliny i IGF-1 oraz stopień insulinooporności są wyższe, natomiast stężenie ochronnych adiponektyn — niższe (5).

Przyczynić się może również podwyższone stężenie androgenów, estrogenów, FSH i LH, uwarunkowania genetyczne (obecność mutacji w genach predysponujących do rozwoju nowotworów piersi, np. BRCA 1 i 2, P53, MSH2). (6)

Z powyższych względów, w naszej strategii dietoterapi bierzemy pod uwagę cały organizm człowieka, nie tylko sam guz nowotworowy. Przykładowo wysoki poziom stresu prowadzi do zaburzeń hormonalnych czy podwyższenia stanu glukozy we krwi. Do tego wysoki poziom glukozy osłabia działanie układu odpornościowego.

To na co trzeba zwrócić uwagę:

- równowaga gospodarki glikemicznej i hormonów płciowych

- kontrola wpływu toksyn. Bardzo ważne jest ograniczenie toksyn, pestycydów, ponieważ od czasu kiedy wprowadzono pestycydy, zachorowalność kobiet na raka piersi wzrosła od 1:20 do 1:8.

- odbudowa i równoważenie mikrobiomu (głównie przy chemioterapii)

- wzmacnianie układu odpornościowego,

- łagodzenie stanu zapalnego i stresu oksydacyjnego

- osiągnięcie równowagi hormonalnej

- wyrównanie poziomu stresu i biorytmów,

- poprawa stanu mentalnego i emocjonalnego.

Strategia powinna zawierać:

1. Ocenę elementów, które mogły się przyczynić do rozwoju choroby

- sprawdzanie poziomu glukozy /insuliny/hemoglobina glikowana.

Hiperglikemia poposiłkowa, a więc duże stężenie wolnej glukozy we krwi, wpływa w sposób znaczący na wzrost i proliferację komórek nowotworowych. Sprzyja powstawaniu wielu zmian me- tabolicznych, tak na poziomie komórkowym, jak i tkankowym organizmu. Przewlekła hiperglikemia poposiłkowa, występująca w cukrzycy typu 2, dodatkowo potęguje wszystkie te zmiany. (źródło)

- mutacja MTHFR ; gen odpowiadający za metylację, zwiększa ryzyko zachorowania na raka piersi, spowalnia procesy metylacji, zdolność organizmu do wytwarzania przeciwutleniaczy,

- genetyczne predyspozycje

- poziom hormonów płciowych, przyjmowanie leków antykoncepcyjnych

- zamieszkanie obecne i wcześniejsze (kontakt z toksynami)

- alkohol (częściej niż 2-3x w tyg), papierosy (stały, bierny palacz), złe nawyki żywieniowe,

- inne choroby

- stan mikrobiomu jelit.

2. Zmiana żywienia i stylu życia.

Każdy organizm wymaga pożywienia umożliwiającego wytwarzanie energii niezbędnej do życia i rozmnażania się. Pokarm jest paliwem, który pozwala organizmom funkcjonować. Cała energia, instrukcje genetyczne oraz materiały strukturalne i regulujące obszary ludzkiego organizmu pochodzą ze składników odżywczych. Krótko mówiąc, jedzenie i pozyskiwane z niego składniki odżywcze są niezbędne do podtrzymania zdrowia i życia.

Najwięksi wrogowie zdrowia to: przetworzone produkty zbożowe, cukier, napoje gazowane, konserwanty, dodatki do żywności, tłuszcze trans, syrop glukozowo-fruktozowy, oleje syntetyczne, utwardzane, GMO (kukurudza), herbicydy, śmieciowe jedzenie.

Najczęstszą przyczyną nowotworów piersi ma dieta zachodnia, nadmierne spożycie tłuszczów zwierzęcych (niewłaściwa obróbka), wysokie spożycie mięsa przetworzonego, niskie spożycie świeżych warzyw i owoców

Dodatkowo kluczowe w trakcie leczenia nowotworu piersi jest utrzymanie prawidłowej masy ciała (zarówno niedowaga jak i nadwaga będą działały negatywnie (źródło).

Na co zwracamy uwagę w diecie:

• Regularność posiłków, w celu stabilizacji gospodarki glikemicznej. Co minimum 3-4h.
• Tolerancja węglowodanów- odpowiednio dobrana strategia ilości źródeł węglowodanów do danego posiłku, dopasowana aktywność fizyczna
• Kiszonki, warzywa organiczne (rolnik), kiełki ( własna kiełkownica), szpik kostny, podroby, zdrowe tłuszcze,
• Ciemnozielone warzywa mogą wpływać na regulację genetyczną poprzez procesy zmian epigenetycznych, takie jak metylacja,
• Foliany, wit B12, zawarte w herbacie polifenole, czy warzywa kapustne, wskazują właściwości przeciwnowotworowe wynikające z ich wpływu na DNA(źródło)
• Jeśli u danej osoby występuje mutacja MTHFR lub w pożywieniu występowały małe ilości folianów, efektywność metylacji może być zmniejszona o 40-70%
• FOLIANY , czyli rozpuszczalna w wodzie forma wit B9, oprócz metabolizmu, biorą udział w wytwarzaniu czerwonych krwinek. Badania epidemiologiczne pokazują związek niedoborów folianów z hipometylacją DNA i zwiększonym ryzykiem nowotworu piersi i ogólnym wzrostem ryzyka zapadalności na nowotwory (źródło)
• Najbogatsze źródła folianów: szpinak, kapusta chińska, sałata rzymska, szparagi, kapusta, liście rzepy, wątróbka gęsi i kaczki, komosa piżmowa (warta uwagi, można stosować jak kolendrę w potrawach)
• Dieta powinna opierać się na tłuszczach rybich, roślinnych zawierających omega 3, które wykazują działanie hamujące kancerogenezę (źródło)
• Zadbać o dadatkową suplementację Omega 3 (np. TA)
• 3-4 porcji warzyw i owoców bogatych w błonnik pokarmowy i antyoksydanty (porcja – ok 2 szklanki) (źródło 1, 2)
• Zwracamy uwagę na indeks glikemiczny posiłków. Badania potwierdzają związek pomiędzy dietą o wysokim indeksie glikemicznym, a częstotliwością występowania nowotworu piersi. Jest to związane z podwyższonym stężeniem insuliny, która stymuluje insulinooporny czynnik wzrostu 1 (IGF-1), może wpływać to na wzrost guza nowotworowego  (źródło)
• Spożywanie selenu jest uznawane za główny epigenetyczny przełącznik regulujący mutację BRCA (źródło) . Selen jest niezbędny do syntezy glutationu, silnego przeciwutleniacza. Jego niski poziom często jest wiązany z pojawieniem się raka. Główne źródła: Orzechy brazylijskie, krewetki, szparagi, grzyby shiitake, tuńczyk.
• Cynk – prawidłowy rozwój neutrofili, oraz pozytywnie wpływa na gospodarkę węglowodanową i insulinowrażliwość. Główne źródła: ostrygi, wołowina, ryby, skorupiaki. Można dodatkowo suplementować, np TYM produktem. Uwaga cynk konkuruje z miedzią. A wysoki poziom miedzi sprzyja nowotworom złośliwym.
• Rzepa, rzeżucha ogrodowa i kapustne- ze względu na korzystny wpływ na gospodarkę estrogenową
• Potrzebne jest pełnowartościowe białko, warto sięgać po różne źródła, zarówno zwierzęce jak i roślinne, potrzebne jest do odpowiedniego działania układu odpornościowego, zapobieganiu i przeciwdziałaniu kacheksji- utracie tkanki mięśniowej, czy spadku masy ciała, jednak JAKOŚĆ i ILOŚĆ mają bardzo duże znaczenie. Mięso najwyższej jakości pochodzi od zwierząt karmionych  trawą, wolno pasących się, albo dzikich. Ekologiczne jaja, mięso dzikich ryb. Unikamy mięsa masowo hodowanego i karmionego przetworzoną karmą. Unikamy przetworzonego mięsa typu wędliny z konserwantami. Mam na myśli wszystkie wędliny, kiełbasy, parówki, gotowe burgery i tym podobne. Dowody na to, że takie produkty robią nam dużą krzywdę, zwiększając ryzyko chorób serca, nowotworów i cukrzycy są bardzo silne (źródła 1,2) Natomiast wyeliminowanie ich z diety jest stosunkowo łatwe. Wybieramy dobrej jakości produkty mięsne! Dbamy o temperaturę przyrządzania mięsa. Wybierajmy dłuższą obróbkę w niższej temperaturze (np. wolnowar, pieczenie, duszenie). Unikamy smażenia i traktowania mięsa bardzo wysokimi temp., np. powyżej 180 stopni. Warto wiedzieć, że w restauracjach mięso z reguły jest przyrządzane w temp. Ok 200 stopni, przez co wydzielają się związki mające wpływ na nasze DNA np. HA i PAH, lub AGE. Można również wstępnie podsmażyć mięsko na zdrowym tłuszczu np. oliwie, oleju z awokado, a potem dusić go w szczelnie zamkniętym naczyniu, na kuchence lub w piekarniku, ta metoda daje większy smak i soczystość dla mięska.
• Dodawanie ziół typu ROZMARYN ma duże znaczenie, może znosić kancerogenny wpływ wcześniej wspomnianych związków.
• Bardzo ważne są witaminy B12 i B6, które odpowiadają za metylację. Do tego betaina, cholina i metionina – główne składniki procesów metylacyjnych. Objadamy się produktami dostarczającymi grupy metylowe lub suplementujemy odpowiednią formę zmetylowanych wit B.
• Witaminy B12 nie ma w roślinach. Głownie znajdziemy ją w wątrobie, jajach, rybach. W produktach sfermentowanych jest jej bardzo mało.
• Betaina: burak, komosa biała (silne działanie przeciwzapalne), szpinak
• Cholina: krewetki, przegrzebki, indyki, kurczaki z wolnego wybiegu, jaja
• Uważamy na wzbogacane kwasem foliowym pieczywo.
• Warto spożywać również jaja przepiórcze, indycze i gęsie. Jaja najczęściej gotujemy na miękko lub w koszulce.
• Podroby – witaminy z gr B, wit A (80% zapotrzebowania w obie witaminy!, kurczak zaledwie 30%). - Serca są bogatym źródłem koenzymu Q10.
• Rośliny z fitoskładnikami:

KAPUSTNE – izocyjaniny, zawierające siarkę. Sulforafan, jedna z form, zmniejsza ryzyko uszkodzeń genetycznych w wyniku z pestycydami. Brokuły, kiełki brokułów. Warto jeść 2-3 porcje po ok pół szklanki kapustnych/ dziennie.

Beta-kryptoksantyna – karetonoid- występuje w czerwonej papryce. Ale tu uwaga kupujemy tylko ekologiczną! Wykryto w paprykach największą ilość pestycydów (warto śledzić non profit Environmental Working Group, który przedstawia co roku listę najbardziej zanieczyszczonych pestycydami roślin). Inne warzywo zanieczyszczone to sałata rzymska.

- skórka cytryny (zest) – limonen, zawarty w skórce, o działaniu przeciwrakowym (7)

• zmniejszenie konsumpcji cukru,

Jest to składnik diety, który wymaga monitorowania i pilnowania, by nie zjadać go w zbyt dużej ilości. Tak, cukier „karmi” komórki nowotworowe,  jak i nasze każde inne komórki. Najważniejsza jest ilość tego cukru! Nie chodzi o to by od razu ucinać go całkowicie. Należy natomiast ograniczyć biały cukier jak i rafinowane źródła węglowodanów typu jasne pieczywo i makaron oraz biały ryż. Spożywanie naturalnego cukru w takich produktach jak owoce jest bezpieczne, ale jemy je z rozsądkiem i patrzymy na ładunek glikemiczny.

Na 100g:

10 g lub więcej – oznacza wysoką zawartość cukru,
Pomiędzy 2 g a 10 g – średnią,
2 g lub mniej to produkt o niskiej zawartości cukru

• Czym słodzić:

Stewia – jest najbardziej bezpieczna

Poliole- erytrol, ksylitol, ale uważamy by nie pochodziły z Chin, gdzie z reguły są tworzone poprzez GMO kukurydzę!

Cukier kokosowy, miód- z umiarem

Uważamy na słodziki sztuczne jak aspartam, sukraloza, nawet agawę- nie używamy. CUKIER BIAŁY eliminujemy.

• Zwracaj uwagę na "E"

Substancje, które wg wytycznych UE można dodawać w procesie produkcji do produktów żywnościowych podzielono na grupy wg pełnionych przez nie funkcji. Warto tę listę zapamiętać, albo zapisać ją sobie w telefonie, aby zawsze mieć ją pod ręką:

• Barwniki– od E-100 do E-199
  • Konserwanty– od E-200 do E-299 UNIKAMY!!!!!
  • Przeciwutleniacze – E-300 do E-399
  • Stabilizatory, zagęszczacze, emulgatory – od E-400 do E-499
  • Pozostałe – powyżej E-500

Jak widać, wiele substancji dodatkowych ma swój numer identyfikacyjny.
Np. E-621 oznacza glutaminian sodu; a E-951 to aspartam.
Należy jednak pamiętać, że producent nie ma obowiązku znakować substancji dodatkowych literą „E”. Może równie dobrze podać tylko nazwę zwyczajową substancji wraz z jej funkcją, np. regulator kwasowości – kwas cytrynowy.

E 300, czyli kwas askorbinowy, znany szerzej jako witamina C.

• UNIKAMY dodatków: tłuszczów roślinnych utwardzonych czy syropu glukozowo-fruktozowego
• Unikamy produktów, które w składzie mają więcej niż 10 składników;)

Suplementacja:

Warto dokupić kolagen rybi 1 gatunku – który można dodawać do koktajli! Polecam TEN.

- mniszek lekarski – wspomaga trawienie i detoksykację

- probiotyki ! niestety chemioterapia niszczy najważniejsze bakterie, biorące udział w metabolizmie pokarmu

- witamina C – acerola, brokuły, czerwona papryka, dzika róża, brukselka, dbamy o nią z pożywienia, oraz po części w suplementacji doustnej,

- mimetyki insuliny jak Gymnema sylvestre

Żywienie w trakcie chemioterapii:

Przy leczeniu chorób nowotworowych za pomocą chemioterapii mogą wystąpić zaburzenia w obrębie przewodu pokarmowego, neutropeniczne zapalenie jelit oraz nudności i wymioty.

Pacjenci bardzo różnie reagują na przyjmowane pokarmy – u większości można kontynuować żywienie doustne.

Kiedy występują biegunki- wskazane są gotowane warzywa korzeniowe, jajka na twardo, chude mięso, sok z marchwi, doustne podawanie wody i elektrolitów.

Przy zaparciach- dieta wysokobłonnikowa, oraz dbanie o nawodnienie.

W trakcie terapii mogą pojawić się nietolerancje pokarmowe, np. laktozy, w wyniku upośledzenia funkcji błony śluzowek jelita, co skutkuje niedoborem wytwarzania laktazy. Zaleca się wówczas dietę bezlaktozową .

Nowotwory nie są wskazaniem do diety bezglutenowej, z wyjątkiem pacjentów ze zdiagnozowaną celiakią, czy nadwrażliwością na gluten. Dietę bezglutenową włącza się jedynie u pacjentów z ciężkim popromiennym zapaleniem jelita po stosowaniu chemioterapii, najczęściej obserwuje się poprawę pracy jelit. Brakuje jednak badań naukowych wskazujących na pozytywne działanie eliminacji glutenu w tej grupie pacjentów (źródło).

Nadrzędnym celem dietoterapii jest poprawa jakości życia pacjenta oraz jego rodziny.

Niezależnie czy tyczy się to przypadku z nowotworem złośliwym, czy każdej innej osoby. W drodze do zdrowia musimy zadbać o 3 istotne rzeczy: Pokarm, wodę i „energię”.

- zdrowe pożywienie,

- niezbędną wodę

- warunki emocjonalne zapewniające organizmowi przepływ energii 🙂

Zadbanie o duszę, ciało, umysł; nowotwór to często pochodna relacji ciała i umysłu ze środowiskiem.

Doświadczenie choroby nowotworowej to sytuacja, która diametralnie zmienia tryb życia osoby chorej i jej najbliższych. Choroba wysuwa się na pierwszy plan w funkcjonowaniu, powoduje wiele ograniczeń, m.in. w zakresie potrzeb biologicznych (np. snu, odżywiania, seksualnych), psychicznych i społecznych (np. kontaktu z innymi, poczucia własnej wartości), ale także w obrębie układu wartości i celów, którymi kierował się pacjent przed zachorowaniem, a których realizacja staje się utrudniona lub uniemożliwiona. Bardzo ważne jest wsparcie osoby chorej i pomoc w nietraceniu nadziei.

Pozytywne myśli mogą zmienić ekspresję genów, co zostało udowodnione naukowo! Osoby z rakiem, które intensywnie myślały o tym, że ich komórki odpornościowe niszczą nowotwór miały znacznie lepsze wyniki badań. Niestety nasz mózg ma także zdolność do negatywnej plastyczności – im dłużej myślimy o czymś w negatywny sposób – tym bardziej ta myśl utrwala się w naszej głowie – i staje się prawdziwa.

Bardzo pomocne są afirmacje. Louise Hay specjalizująca się w psychosomatyce, rakowi przypisuje długotrwałą, tłumioną, noszoną w sobie nienawiść, nieszanowanie siebie (kosztem innych), nie kochanie siebie. Osobom z nowotworami złośliwymi poleca taką afirmację:

"Z miłością wybaczam i uwalniam się od całej przeszłości. Postanawiam wypełnić mój świat radością. Kocham i akceptuję siebie".

Trafiłam na cytat z książki „Nasze piekła”, gdzie autorka, Zofia Stigler, podsumowuje chorobę słowami:„Zauważyłam, że każdy człowiek zajmuje wobec swojej choroby zupełnie inną postawę [...] Niektórzy, jak na przykład ja, na początku rozpaczają, płaczą, wszystkiego się boją, po czym osiągają okres uspokojenia i pogodzenia się z losem. W tym właśnie okresie występują dwie odmienne postawy: albo abnegacja i rezygnacja, albo mobilizacja sił do przezwyciężenia choroby. Pierwsza postawa może być bardzo niebezpieczna, druga okazuje się w rezultacie zbawieniem”.

Bibliografia:

1. Wojciechowska, J. Didkowska, W. Zatoński, Nowotwory złośliwe w Polsce w 2010 roku, Warszawa 2012; W. T. Olszewski, Badania przesiewowe w kierunku nowotworów, w: Onkologia kliniczna, t. 1, red. M. Krzakowski, Warszawa 2006, s. 53–54.
2. Goździcka-Józefiak A, Bobowicz MA, Kędzia H. Geny a nowot- wory. W: Genetyka molekularna i biochemia wybranych chorób u ludzi. UAM, Poznań 2001.
3. Lakhani S, Ellis I, Schnitt S, et al. WHO classification of tumours of the breast. 4th ed. IARC Press, Lyon 2012.
4. Nowaczyk M. Rak piersi u kobiet. Krajowy Rejestr Nowotworów. .
5. Custódio ID, Marinho Ed, Gontijo CA, et al. Impact of chemo- therapy on diet and nutritional status of women with breast can- cer: a prospective study. PLoS One. 2016; 11(6): e0157113, doi: 10.1371/journal.pone.0157113, indexed in Pubmed: 27310615.
6. Biela A, Pacholska-Bogacka J. Nowotwory hormonozależne u ko- biet. Nowa Med. 2012; 4: 76–81.
7. https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/9255590