Zaburzenia odżywiania – problem fit świata? [cz. 1/2] 

Zaburzenia odżywiania są poważnymi chorobami medycznymi, które ostatnimi czasy bywają coraz popularniejsze. Obsesje na punkcie jedzenia, masy i kształtu ciała mogą być oznakami wspomnianych zaburzeń, które w konsekwencji nierzadko wpływają na fizyczne i psychiczne zdrowie danej osoby, a nawet zagrażają życiu [1].

Do najbardziej typowych zaburzeń odżywiania zalicza się: anoreksję nerwową (jadłowstręt psychiczny; ang. anorexia nervosa - AN), bulimię psychiczną (żarłoczność psychiczna; ang. bulimia nervosa - BN) oraz od niedawna - napady kompulsywnego objadania się (ang. binge eating disorders - BED) [1-3].

Ostatnimi czasy, proponowane są również inne, tzw. niespecyficzne zaburzenia odżywiania. Zalicza się do nich m.in. zespół jedzenia nocnego (ang. night eating syndrome -NES), bigoreksje (dysmorfia mięśniowa; ang. bigorexia), czy ortoreksje (ang. orthorexia nervosa - ON). Jak się okazuje, mimo że wydawać się mogą one stosunkowo rzadkie, zadziwiająca jest ich powszechność [2,3]

Anoreksja nerwowa (jadłowstręt psychiczny; ang. anorexia nervosa - AN)

Podstawową cechą psychologiczną anoreksji jest skrajne przewartościowanie kształtu i masy ciała. Ograniczenie jedzenia jest tylko jedną z praktyk stosowanych w celu utraty kilogramów. Wiele osób z anoreksją stosuje nadmierną aktywność aby spalić jak najwięcej kalorii. Praktyki oczyszczania obejmują wymioty wywołane przez samego siebie, a także (często nieprawidłowe) stosowanie środków przeczyszczających, leków moczopędnych i "substancji odchudzających". Pacjenci charakteryzują się również innymi obsesyjnymi zachowaniami, takimi jak ciągłe ważenie, mierzenie czy przeglądanie się w lustrze w celu upewnienia, iż są dalej chudzi [4].

Jadłowstręt psychiczny charakteryzuje się najwyższą śmiertelnością z każdego zaburzenia związanego z odżywianiem. Aż 80-90% pacjentów z anoreksją to płeć żeńska [4].

Dokładne kryteria w celu postawienia diagnozy opisane są w klasyfikacji ICD-10 [4]

Bulimia psychiczna (żarłoczność psychiczna; ang. bulimia nervosa - BN)

Bulimia charakteryzuje się regularnymi epizodami niekontrolowanego objadania się, w następstwie których stosowane są ekstremalne środki, mające na celu przeciwdziałać skutkom wspomnianego napadu. Pacjenci zwracają również przesadną uwagę na kształt i masę ciała, jednak w przeciwieństwie do osób z jadłowstrętem psychicznym, ludzie z bulimią mogą zachować normalną wagę lub nadwagę. Około 90% osób, u których zdiagnozowano bulimię psychiczną, to kobiety [5].

Dokładne kryteria w celu postawienia diagnozy także opisane są w klasyfikacji ICD-10.

Napady kompulsywnego objadania się (ang. binge eating disorder - BED)

5 maja 2013 roku Amerykańskie Towarzystwo Psychiatryczne uznało BED jako odrębne zaburzenie odżywiania. Aby zdiagnozować ową przypadłość, zgodnie z kryteriami DSM-5, muszą występować nawracające epizody objadania się (pojawiające się co najmniej raz w tygodniu przez ≥3 miesiące), charakteryzujące się spożywaniem w określonym czasie szczególnie wysokiej ilości pokarmu, która jest zdecydowanie wyższa niż ta, jaką większość ludzi spożywałoby w podobnym czasie i podobnych okolicznościach. Napadom towarzyszy również poczucie utraty kontroli nad jedzeniem i stres związany z owym epizodem [3,6,7]

W przeciwieństwie do bulimii, po epizodzie nadmiernej konsumpcji nie występują zachowania kompensacyjne -nadmierne ćwiczenia, czy wymioty. DSM-5 wyznacza również kryteria nasilenia BED na podstawie tygodniowej liczby epizodów objadania (od łagodnych 1-3 do ekstremalnych ≥ 14) [3,6].

Epizody kompulsywnego objadania się muszą być powiązane również z co najmniej trzema z następujących symptomów: jedzenie szybciej niż normalnie, konsumpcja do poczucia dyskomfortu, spożywanie dużych ilości jedzenia, konsumpcja pomimo braku fizycznego uczucia głodu, jedzenie samodzielnie z powodu zakłopotania związanego z ilością spożywanego jedzenia, poczucie winy po epizodzie objadania się [3,6].

Powszechność BED

Okazuje się, że kompulsywne objadanie się to zaburzenie odżywiania bardziej rozpowszechnione niż bulimia i jadłowstręt psychiczny, a szacunkowe dane wskazują, że występowanie BED mieści się w przedziale od 1,9% do 2,8% populacji krajów o średnich i wysokich dochodach [7,8].

Epizody kompulsywnego objadania się są silnie związane z otyłością. Niektóre dane wskazują, iż nawet u 43% osób z BED zgłoszono otyłość. Owe zaburzenie nie jest jednak podtypem otyłości, ponieważ występuje ono w różnych kategoriach wskaźników masy ciała. Napady BED są również bardziej rozpowszechnione wśród kobiet niż mężczyzn [7,8].

Niestety BED diagnozuje się również u znacznej części osób, które konsekwentnie próbują się odchudzać  (13% -27%) [6]. Wydaje się, że długotrwałe stosowanie niskoenergetycznych, wysoko-rygorystycznych  diet może w konsekwencji prowadzić do zaburzeń odżywiania.

Czynniki ryzyka

Nieznane są przyczyny BED, lecz wydaje się, iż jest to interakcja czynników genetycznych, psychologicznych i środowiskowych (rodzinnych). Napady kompulsywnego objadania się są zaburzeniem dziedzicznym niezależnym od otyłości [2].

Zespół jedzenia nocnego (ang. night eating syndrome -NES)

Zespół nocnego jedzenia (NES) został po raz pierwszy opisany w 1955 roku jako zaburzenie zdefiniowane przez anoreksję poranną i wieczorną hiperfagię, gdyż NES charakteryzuje się żarłocznością w godzinach wieczornych, która wiąże się z brakiem porannego apetytu. Według proponowanych kryteriów epizody muszą pojawiać się minimum dwa razy w tygodniu przez trzy miesiące. Ponadto w wyniku owego epizodu, ponad 25% dziennego spożycia pokarmu przyjmowane jest po kolacji. Szacuje się, że NES może występować u około 1,5% populacji ogólnej, jednak przykładowo u osób z otyłością II i III stopnia, odsetek ten wzrasta do 10,1%. U pacjentów z NES sen jest często nieefektywny i osoby dotknięte ową przypadłością nierzadko wybudzają się podczas snu. Niestety liczba badań nad skutecznymi metodami leczenia charakterystycznymi dla NES jest stosunkowo skromna [2,9]

Innym zaburzeniem odżywiania związanym ze snem jest parasomnia NREM. Według Międzynarodowej Klasyfikacji Zaburzeń Snu charakteryzuje się ona nawracającymi epizodami nieświadomego jedzenia podczas snu. Owe zaburzenie często prowadzi do problemów zdrowotnych, związanych m.in. z nadmierną masą ciała. Epizody, w przeciwieństwie do NES, są niezamierzone, występują w trakcie snu, a chorzy nie pamiętają ich następnego dnia. Rozpowszechnienie tego zaburzenia w populacji szacuje się na 0,5–4,7% [2].

Kolejne zaburzenia oraz "problem fit świata" zostaną omówione w części 2.

1. https://www.nimh.nih.gov/health/publications/eating-disorders/index.shtml

2. Michalska A, Szejko N, Jakubczyk A, Wojnar M. Niespecyficzne zaburzenia odżywiania się - subiektywny przegląd. Psychiatr. Pol. 2016; 50(3): 497–507

3. American Psychiatric Association . Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders. 5th ed. Washington, DC: American Psychiatric Association; 2013.

4. Morris J, Twaddle S. Anorexia nervosa. BMJ. 2007 Apr 28;334(7599):894-8.

5. Hay PJ, Claudino AM. Bulimia nervosa. BMJ Clin Evid. 2010 Jul 19;2010

6. Wilfley DE, Citrome L, Herman BK i in. Characteristics of binge eating disorder in relation to diagnostic criteria. Neuropsychiatr Dis Treat. 2016 Aug 29;12:2213-23.

7. Kornstein SG, Kunovac JL, Herman BK, Culpepper L. Recognizing Binge-Eating Disorder in the Clinical Setting: A Review of the Literature. Prim Care Companion CNS Disord. 2016 May 26;18(3).

8. Kessler RC, Berglund PA, Chiu WT i in. The prevalence and correlates of binge eating disorder in the World Health Organization World Mental Health Surveys. Biol Psychiatry. 2013 May 1;73(9):904-14.

9. Allison KC, Tarves EP. Treatment of night eating syndrome. Psychiatr Clin North Am. 2011 Dec;34(4):785-96.