Dlaczego dieta bezglutenowa to najczęściej nierozważny pomysł? 

Dieta bezglutenowa ostatnimi czasy zyskała wyjątkowo dużą popularność, a powszechność jej stosowania wydaje się wybitnie wysoka. Niestety najczęściej przyczyną wprowadzenia założeń dietetycznych mających za zadanie usunąć gluten z jadłospisu nie są wskazania medyczne, lecz moda, a samo rozpoczęcie stosowania diety bezglutenowej zazwyczaj odbywa się bez konsultacji z lekarzem czy pracownikiem służby zdrowia. Choć niekiedy wyeliminowanie glutenu z planu żywienia jest konieczne, to nieprzemyślane działanie może wiązać się z wieloma konsekwencjami na tle zdrowotnym. Dlaczego?

Czym jest gluten?

Gluten to frakcja białek obecna w nasionach zbóż (m.in. pszenicy, życie, czy jęczmieniu). To właśnie on nadaje charakterystyczną sprężystość i konsystencję produktom ze zbóż glutenowych.

Choroby zależne od glutenu

Istnieje wiele zaburzeń związanych ze spożywaniem glutenu. Najbardziej charakterystycznym jest celiakia, a więc glutenozależno choroba trzewna. Należy niemniej zaznaczyć, iż dotyka ona tylko i wyłącznie osób do tego predysponowanych, u których występuje m.in. mutacja genów HLA-DQ2 lub DQ8. Szacuje się, że dotyczy ona 0,3-1% populacji, jednak objawy pojawiają się u około jednej na 3345 osób [1].

Innymi zaburzeniami są m.in.: alergia na pszenicę, czy astma piekarzy. Powszechność wspomnianych przypadłości jest jednak zdecydowanie znikoma.

Ostatnimi laty najpopularniejszym hasłem bywa natomiast  "nieceliakalna nadwrażliwość na gluten" (NCGS). Owa dolegliwość została włączona do listy zaburzeń związanych z glutenem opublikowanej w 2012 roku. Nadwrażliwością na gluten określa się nietolerancję omawianego składnika u osób, u których wykluczono celiakię i alergię, a mimo to spożycie tego konkretnego białka powoduje objawy niepożądane. Niektórzy autorzy uważają, że częstość występowania NCGS wydaje się być stosunkowo wysoka, a jej szacunkowa liczba osiąga aż 0,63-6% populacji. Etiologia przytoczonego zaburzenia pozostaje jednak niewyjaśniona, a sam temat jest dość śliski. Opinie wielu naukowców w tej materii są sprzeczne, gdyż prawdopodobne jest, iż NCGS nie istnieje. Okazać się może, że większość osób zgłaszających dolegliwości po spożyciu glutenu ulega efektowi nocebo lub ma niezdiagnozowaną/źle zdiagnozowaną celiakie [1-3].

Dlaczego dieta bezglutenowa to najczęściej nierozważny pomysł?

Istnieje sporo dowodów na to, że nieprzemyślane wprowadzenie diety bezglutenowej wiąże się ze zwiększonym ryzykiem niedoborów pokarmowych, nadwagi, czy nawet zespołu metabolicznego [1].

Zauważa się, że osoby na diecie bezglutenowej dostarczają niedostateczne ilości m.in. witamin z grupy B (w szczególności B6 i B9), czy magnezu. Nierzadko spożywane są zbyt małe ilości błonnika, a zbyt wysokie - nasyconych kwasów tłuszczowych. Bywa tak, że pacjenci rezygnujący z pokarmów bogatych w gluten zaczynają sięgać po bezglutenowe produkty wysoko przetworzone [1].

Dotknąć to może zarówno osób, które na dietę bezglutenową przechodzą w wyniku mody, jak i w konsekwencji wskazań medycznych. Levran N i in. zaobserwowali, że diety bezglutenowe były związane ze zwiększonym ryzykiem otyłości u pacjentów (dzieci) z celiakią. Po rozpoczęciu diety bezglutenowej osoby zaczęły spożywać więcej produktów „śmieciowych” (m.in. fast foodów, czy słodyczy). Pogorszyły się także ich nawyki (np. zaczęły jeść przed telewizorem, czy spożywać pokarm pod wpływem stresu).

Choć w wyniku wprowadzenia diety bezglutenowej u chorych zmniejszyły się objawy takie jak: ból brzucha, wzdęcia, biegunki, czy niedokrwistość (czego można było się spodziewać), to zwiększył się jednak udział niepełnowartościowych produktów. Wydaje się, że wprowadzenie diety bezglutenowej w środowisku domowym jest problemem. Posiłki zaczynają być nieregularne i jedzone w stresie oraz pośpiechu (dotyczyło to zarówno dzieci chorych, jak i ich matek). Wybór odpowiednich pokarmów także staje się problematyczny [4].

Powyższe wyniki znajdują odzwierciedlenie również w innych pracach, przy czym w szczególności obserwuje się zdecydowanie wyższe ryzyko niedoborów pokarmowych [1,5].

Podsumowanie

Pragnę podkreślić, że eliminacja glutenu z diety w przypadku m.in. celiakii jest konieczna, lecz wraz z wprowadzeniem diety bezglutenowej należy zwracać szczególną uwagę na odpowiednią podaż witamin, składników mineralnych, czy błonnika, gdyż są dowody, iż przedstawiony model żywienia bywa w nie niedoborowy. Tym samym - jeżeli nie ma wskazań by z jadłospisu usuwać produkty zasobne w gluten, nierozważnym jest rozpoczęcie stosowania tytułowej diety.

Należy zaznaczyć, że dietę bezglutenową da się zbilansować i może być ona jak najbardziej dietą pełnowartościową, lecz jest to po prostu trudniejsze.

1. Dittfeld A. i in. Dieta bezglutenowa – charakterystyka grup docelowych. Postepy Hig Med Dosw (online), 2018; 72: 227-239.

2. Czaja-Bulsa G. Non coeliac gluten sensitivity - A new disease with gluten intolerance. Clin Nutr. 2015 Apr;34(2):189-94.

3. Molina-Infante J. i in. Suspected Nonceliac Gluten Sensitivity Confirmed in Few Patients After Gluten Challenge in Double-Blind, Placebo-Controlled Trials. Clin Gastroenterol Hepatol. 2017 Mar;15(3):339-348.

4. Levran N, Wilschanski M, Livovsky J i in. Obesogenic habits among children and their families in response to initiation of gluten-free diet. Eur J Pediatr. 2018 Jun;177(6):859-866.

5. Taetzsch A, Das SK, Brown C i in. Are Gluten-Free Diets More Nutritious? An Evaluation of Self-Selected and Recommended Gluten-Free and Gluten-Containing Dietary Patterns. Nutrients. 2018 Dec 3;10(12).