Dlaczego cukier nie uzależnia? 

Jednym z najbardziej zakorzenionych twierdzeń w zakresie żywienia jest przekonanie o wszechobecnym uzależnieniu od cukru. Zgodnie ze wspomnianym przeświadczeniem najbardziej problematycznym składnikiem pożywienia mają być występujące w różnej postaci słodkie, białe kryształki. Bywa nawet, że porównuje się je do narkotyków. Niestety przytoczony pogląd jest dość iluzoryczny i wątpliwy zarazem. Co ciekawe, można go podważyć nie tylko w oparciu o literaturę fachową, ale przytaczając przykłady z życia codziennego. Dlaczego więc NIE jesteśmy uzależnieni od cukru?

Zacznę od prostego przykładu. Przychodząc do kogoś w gości nie będzie raczej nic dziwnego w tym, jeśli sięgniemy po kawałek ciasta, ciasteczko czy wafelek leżący na stole. Gdy jednak w alternatywie do wspomnianych łakoci skusimy się na kostkę cukru, możemy spotkać się z dość dziwnym i niezrozumiałym spojrzeniem. Nie będzie wynikało to jednak z tego, że taka czynność uchodzi za niekulturalną, czy wręcz niegrzeczną, lecz prędzej niespotykaną i zadziwiającą. No właśnie. Do takich sytuacji po prostu nie dochodzi. Nikt nie je cukru, ponieważ sam w sobie jest zwyczajnie niesmaczny. Nie jesteśmy tym samym od niego uzależnieni. Główny problem polega na tym, że ludzie błędnie postrzegają słodycze za produkt cukrowy. Batony, czekolady, ciasta i ciasteczka to w głównej mierze tłuszcz, nie cukier. Ponadto, gdy nawet już sięgamy po cukier to zawsze w towarzystwie innych substancji (herbaty, kawy, itd.).

W roku 2017 opublikowano ciekawe badanie, do którego zaangażowano aż 1495 studentów [1]. Ich zadaniem było wypełnienie kwestionariusza dotyczącego uzależnienia od żywności. Jedno z głównych zadań polegało na dopasowaniu objawów uzależnienia do jednej z czterech kategorii:

• Żywność słona, niskotłuszczowa (paluszki, krakersy, itp.),
• Żywność słodka, niskotłuszczowa (cukierki, napoje słodzone, cukier itp.),
• Żywność słodka, tłusta (ciasta, batoniki, czekolada, itp.),
• Żywność słona, tłusta (frytki, sery, fast foody, itp.)

Jak się okazało, największych problemów przysparzała żywność tłusta i słona (czyli przede wszystkim ogólnopojęte fast foody) - 29,5%. Na drugim miejscu uplasowała się żywność tłusta i słodka (czekolady, ciasta, batony, itd.) - 25%. Natomiast pokarmy niskotłuszczowe i słodkie oraz niskotłuszczowe i słone były daleko w tyle - kolejno 5 i 1,8%. Jak sugerują autorzy - obecne wyniki wskazują, że słodka żywność (cukier) w minimalnym stopniu przyczynia się do "uzależnienia od żywności" i zwiększonego ryzyka przybrania na wadze.

No właśnie. Więc w czym jest problem?

Najchętniej sięgamy pod pokarmy, które najbardziej nam smakują. Smakowite potrawy stymulują układ nagrody w mózgu. Samo "uzależnienie" może więc odbywać się na trochę innym poziomie. Satysfakcja wynikająca ze spożycia smakowitej żywności jest wynikiem swego rodzaju indywidualnego doświadczenia z jedzeniem [2,3]. Temat jest niezwykle złożony, bo dotyczy wielu obszarów mózgu (m.in. ciała migdałowatego, podwzgórza), jak i mnóstwa mechanizmów (np. działania hormonalnych regulatorów apetytu czy dopaminy) [3].

Istnieje dość silna korelacja pomiędzy spożywaniem smakowitych potraw a przejadaniem się. Gdy stajemy w obliczu naszego ulubionego produktu, nasz poziom kontroli hamowania się zmniejsza [4]. Chyba każdy z nas zna ten moment podczas otwierania paczki ptasiego mleczka - nie ma szans skończyć na jednym... Uważa się, że względny niedobór "hamującej kontroli" zwiększa podatność na przejadanie się. Nadmierna konsumpcja smacznej żywności może doprowadzić do niższej kontroli hamowania [4]. Na uzależnienie będą miały też wpływ kwestie genetyczne i epigenetyczne, związane np. z zespołem niedoboru nagrody (RDS) [5]. Jedną z najczęstszych preferencji jest pokarm tłusty i słodki oraz ogólnie żywność wysoceprzetworzona, która bardzo mocno stymuluje układ nagrody.

W lutym 2019 roku opublikowano badanie autorstwa Hall K i in. [6]. 20 uczestników podzielonych na dwie grupy otrzymywało nieograniczony dostęp do pokarmów wysokoprzetworzonych (fast foodów, słodyczy, płatków śniadaniowych, lemoniady, itp.) lub niskoprzetworzonych przez dwa tygodnie (mogli jeść ile uważali za słuszne). Następnie następowała zamiana. Jak się okazało, spożycie kalorii podczas jedzenia wysokoprzetworzonych produktów było znacznie wyższe, bo o ponad 500 kcal/dzień. Uczestnicy na diecie z produktami wysokoprzetworzonymi zwiększyli masę tkanki tłuszczowej o 0,5 kg±0,1 kg, (masa ciała wzrosła o 0,8 kg±0,3 kg). Natomiast na diecie z produktami niskoprzetworzonymi stracili 0,3 kg±0,1kg tkanki tłuszczowej (aż 1,1±0,3 kg masy ciała).

Niestety produktów wysokosmakowitych i przetworzonych zazwyczaj zjadamy więcej, a ponadto są one przeważnie bardziej kaloryczne…

Podsumowanie

Nie jesteśmy uzależnieni od samego w sobie cukru (no chyba, że ktoś wyjada cukier łyżeczkami z cukierniczki). Jesteśmy uzależnieni od wysokosmakowitych pokarmów - produktów, które my uważamy za wybitnie smaczne i przy których ciężko jest nam się opanować. I wcale nie musi być to duży problem, lecz niestety zdarza się, że jest dość znaczący…

CZYTAJ TAKŻE: Czy ujemne kalorie istnieją?

1. Markus CR, Rogers PJ, Browns F, Schepers R. Eating dependence and weight gain; no human evidence for a 'sugar-addiction' model of overweight. Appetite. 2017 Jul 1;114:64-72

2. Westwater ML, Fletcher PC, Ziauddeen H. Sugar addiction: the state of the science. Eur J Nutr. 2016 Nov;55:55-69

3. Kenny P.J. Reward Mechanisms in Obesity: New Insights and Future Directions, Neuron. 2011 Feb 24;69(4):664-79

4. Appelhans BM, Woolf K, Pagoto SL i in. Inhibiting food reward: delay discounting, food reward sensitivity, and palatable food intake in overweight and obese women. Obesity (Silver Spring). 2011 Nov;19(11):2175-82.

5. Blum K, Thanos PK, Gold MS. Dopamine and glucose, obesity, and reward deficiency syndrome., Front Psychol. 2014 Sep 17;5:919

6. Hall KD, Ayuketah A, Bernstein S I in. Ultra-processed diets cause excess calorie intake and weight gain: A one-month inpatient randomized controlled trial of ad libitum food intake. NutriXiv, 11 Feb. 2019