Czy cukier rzeczywiście uzależnia? 

Z całą pewnością, otyłość stała się w chwili obecnej jednym z największych obciążeń związanych z opieką zdrowotną od momentu zakończenia drugiej wojny światowej, zwiększając w konsekwencji zachorowalność na liczne choroby przewlekłe i znacznie obniżając oczekiwaną długość życia człowieka.

W ostatnich latach obserwuje się rosnącą obawę społeczeństwa przed spożyciem tradycyjnego cukru stołowego ze względu na jego silne powiązanie ze zwiększaniem masy ciała, wzrostem ryzyka insulinooporności, cukrzycy typu 2 i chorób sercowo-naczyniowych oraz potencjalne właściwości uzależniające. Stosunkowo często powtarzane, zwłaszcza w internecie twierdzenia o uzależnieniu od cukru opierają się jednak w głównej mierze na wynikach kilku badań z udziałem zwierząt, które charakteryzują się w każdym razie licznymi ograniczeniami, podczas gdy brak jest bezpośrednich dowodów naukowych na obecność objawów uzależnienia od cukru u ludzi.

Co ciekawe, w ubiegłym roku w czasopiśmie Appetite ukazało się interesujące badanie przekrojowe przeprowadzone z udziałem 1046 kobiet i 449 mężczyzn w przedziale wieku między 18. a 30. rokiem życia, którego celem było określenie właściwości uzależniających różnorodnych produktów żywnościowych. Autorzy badania zaobserwowali, że 95 % uczestników eksperymentu doświadczyło przynajmniej jednego objawu uzależnienia od żywności w oparciu o skalę YFAS (ang. Yale Food Addiction Scale), a z kolei u 12,6 % osób stwierdzono uzależnienie od żywności na podstawie wspomnianej skali, obejmującej wybrane kryteria klasyfikacji zaburzeń psychicznych Amerykańskiego Towarzystwa Psychiatrycznego, DSM-IV.

Warto zaznaczyć, że w zdecydowanej większości przypadków problemy te wynikały ze spożycia pokarmów słonych i bogatych jednocześnie w tłuszcze (30 %), np. pizza, frytki, pełnotłuste sery, przetworzone tłuste gatunki mięs, jajecznica na boczku oraz produktów słodkich i obfitujących również w tłuszcze (25 %), np. batony, ciasta, torty, czekolady mleczne, natomiast jedynie u niewielkiej grupy uczestników badania (5 %) tego typu zaburzenia były związane z konsumpcją pokarmów słodkich, zawierających przede wszystkim cukry proste oraz równocześnie niewiele tłuszczu, np. cukierki, lizaki, suszone owoce, a także żywności słonej i niskotłuszczowej (2 %), np. krakersy, czy paluszki.

Ponadto odnotowano, że nadwaga była jedynie powiązana z problemami uzależnienia uczestników badania od pokarmów bogatych w tłuszcze i jednocześnie słonych oraz pokarmów słodkich i wysokotłuszczowych, podczas gdy nie stwierdzono takiej korelacji w przypadku żywności zawierającej głównie cukry proste. Naukowcy uznali na podstawie uzyskanych wyników badania, że pokarmy bogate w cukier w minimalnym stopniu przyczyniają się do zjawiska uzależnienia od żywności i zwiększonego ryzyka przybrania na wadze. Zamiast tego są one zgodne z aktualnym naukowym stwierdzeniem, że gęstość energetyczna produktów żywnościowych i unikalne, indywidualne doświadczenie jedzenia, czy inaczej mówiąc osobnicza relacja z nim (prawidłowa lub nieprawidłowa) odgrywa ważną rolę w określaniu żywności jako wartości nagrody i promowaniu ewentualnego nadmiernego spożycia energii.

Podsumowując, w chwili obecnej wiedza naukowa dotycząca aspektu istnienia uzależnienia od cukru i jego silnej roli w powstawaniu otyłości nie jest przekonywująca i w związku z tym zdecydowanie nie należy wyciągać zbyt pochopnych wniosków i formułować odważnych twierdzeń sugerujących właściwości uzależniające białego cukru podobne do tych, jakie posiada kokaina w oparciu o aktualne dowody.

Należy natomiast podkreślić, że w przypadku ludzi z reguły bardziej uzależniające właściwości od tradycyjnego cukru stołowego obserwuje się pośród żywności o wysokiej wartości energetycznej, jednocześnie bardzo smakowitej i bogatej w tłuszcze, np. słone pokarmy takie jak chipsy, pizza, frytki, czy słodkie w postaci chociażby czekolady mlecznej, batonów, bądź ciast. W dodatku, mało kto zjada sam cukier stołowy łyżeczkami na przykład w sytuacji stresowej, natomiast kilka batonów pod rząd już tak, a co za tym idzie bardzo trudno jest przypisywać efekt uzależniający jednemu konkretnemu składnikowi żywności, ponieważ z reguły produkty charakteryzujące się wysoką gęstością energetyczną i dużą smakowitością, zawierają obok cukrów prostych również znaczne ilości tłuszczu, w tym na ogół sporo izomerów trans kwasów tłuszczowych oraz węglowodanów w postaci skrobi, co tylko wyróżnia je pod względem atrakcyjności smakowej.

[bg_collapse view="link" color="#92d500" icon="arrow" expand_text="Bibliografia " collapse_text="Bibliografia (zwiń)" ]
1. Westwater M.L., Fletcher P.C., Ziauddeen H.: Sugar addiction: the state of the science. Eur J Nutr. 2016 Nov;55(Suppl 2):55-69. https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC5174153/
2. Markus C.R., Rogers P.J., Brouns F., Schepers R.: Eating dependence and weight gain; no human evidence for a 'sugar-addiction' model of overweight. Appetite. 2017 Jul 1;114:64-72.
3. Benton D.: The plausibility of sugar addiction and its role in obesity and eating disorders. Clin Nutr. 2010 Jun;29(3):288-303. https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/20056521
4. Benton D., Young H.A.: A meta-analysis of the relationship between brain dopamine receptors and obesity: a matter of changes in behavior rather than food addiction? Int J Obes (Lond). 2016 Mar;40 Suppl 1:S12-21. https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC4819757/ [/bg_collapse]