Analiza składu wody butelkowanej 

Mamy cztery rodzaje wód, które znajdziemy na półkach sklepowych w butelce: woda źródlana, mineralna, stołowa i lecznicza. Cechy trzech pierwszych zostały określone w Rozporządzeniu Ministra Zdrowia z 2004r. w sprawie naturalnych wód mineralnych, naturalnych wód źródlanych i wód stołowych (1), a woda lecznicza została opisana w Prawie geologicznym i górniczym (2).

Woda źródlana pochodzi z zasobów podziemnych, jest pierwotnie czysta. Tych cech nie musi posiadać woda kranowa, jednak pod względem właściwości i zawartości składników mineralnych praktycznie niczym się nie różni. Przykłady wód źródlanych to: Żywiec Zdrój, Pure Life Aquarel, Primavera, Mama i ja, Białowieski Zdrój, Oaza.

Woda mineralna również jest pierwotnie czysta i pochodzi z zasobów podziemnych, a różnica między źródlaną polega na tym, że woda mineralna ma stabilny skład mineralny o specyficznych korzyściach zdrowotnych. Stabilny skład mineralny gwarantuje, że to, co producent zadeklarował na etykiecie znajduje się wewnątrz butelki. Nie sposób tutaj nie wspomnieć o rodzajach wód mineralnych i stopniu mineralizacji. Wody mineralne dzielą się na:

• bardzo niskozmineralizowane (do 50 mg/l)
• niskozmineralizowane (do 500 mg/l): np. Kropla Beskidu, Dobrowianka, Polaris Plus,
• średniozmineralizowane (od 500 do 1500 mg/l): Jurajska, Kinga Pienińska, Ustronianka Biała, Saguaro Mineral, Ostromecko, Nałęczowianka, Cisowianka, Staropolanka, Kropla Minerałów,
• wysokozmineralizowane (ponad 1500 mg/l): Galicjanka, Muszynianka plus, Staropolanka 2000, Kryniczanka, Muszyna Minerale (3).

Wodę stołową otrzymujemy poprzez dodanie do wody źródlanej wody mineralnej lub soli mineralnych, które zawierają sód, wapń, magnez, chlorki, siarczany, wodorowęglany. Do takiej wody zaliczamy m.in. Magica z Jodem, Perła Połczyńska Gazowana, Szczawa.

Z kolei woda lecznicza jest wodą podziemną, nie zanieczyszczoną, ale o zmiennych cechach fizycznych i chemicznych co czyni ją narzędziem w profilaktyce zdrowia i leczeniu schorzeń pod nadzorem lekarza. Woda taka zawiera:

• rozpuszczone składniki mineralne stałe – nie mniej niż 1000 mg/l lub
• jony żelazawe (Fe²⁺) – nie mniej niż 10 mg żelaza/l (wody żelaziste), lub
• jony fluorkowe – nie mniej niż 2 mg fluoru/l (wody fluorkowe), lub
• jony jodkowe – nie mniej niż 1 mg jodu/l (wody jodkowe), lub
• siarkę dwuwartościową – nie mniej niż 1 mg siarki/l (wody siarczkowe), lub
• kwas metakrzemowy – nie mniej niż 70 mg krzemu/l (wody krzemowe), lub
• radon – nie mniej niż 74 Bq/l (wody radonowe), lub
• dwutlenek węgla niezwiązany – nie mniej niż 250 mg/l, z tym że od 250 do 1000 mg/l to wody kwasowęglowe, a powyżej 1000 mg/l to szczawa.

Przykładami wód stołowych są: Jan, Zuber, Słotwinka, Magdalena, Mieszko, Pieniawa. Stosuje się je w celach leczniczych i pod nadzorem specjalisty.

Skład wody

Woda butelkowana oprócz dwóch cząsteczek wodoru (H) związanych z jedną cząsteczką tlenu (O) tworząc związek H2O zawiera inne składniki, które różnicują dostępne na rynku wody. Są to składniki mineralne, które decydują o wartości odżywczej wody oraz gazy. Dodatkowo wodę wzbogaca się o składniki zmieniające jej smak.

Składniki mineralne zostały podzielone według trzech kategorii:

• składniki główne (makroskładniki wody): sód (Na+), potas (K+), wapń (Ca2+), magnez (Mg2+), chlorki (Cl–), siarczany (SO42-), wodorowęglany (HCO3–) – stanowiące 90- 99% minerałów rozpuszczonych w wodzie,
• składniki podrzędne: krzem, żelazo,
• mikroskładniki wody: fluor, jod, bor, brom, arsen, miedź, cynk, lit, chrom, mangan, kobalt, molibden (4).

Sód

Pierwiastek reguluje gospodarkę elektrolitową, zapobiega odwodnieniu, a brak może powodować zmęczenie i zaburzenia trawienia. Dość popularne stały się wody o obniżonej zawartości sodu. Pojawienie się tego rodzaju wody ma swoje uzasadnienie, gdyż wysoko przetworzona dieta lub skłonność do dosalania i przesalania potraw rodzi ryzyko przekroczenia zalecanej dawki 1500 mg sodu dziennie (5). Zawartość sodu w butelce wody to średnio 200mg/l. Niemniej jednak, jeśli nie nadużywamy soli, ograniczamy produkty przetworzone to woda, która nie jest określana jako “niskosodowa” jest również dobrym wyborem. Producenci ograniczając zawartość sodu w wodzie bardzo często równocześnie obniżają ilość wapnia i magnezu, więc wybór wody niskosodowej jest niekoniecznie dobry. Warto dodać, że osoby o wysokim współczynniku aktywności fizycznej nie powinny bać się dodanego sodu ze względu na intensywny jego ubytek wraz z potem.

Potas

Potas reguluje pH komórki i ciśnienie osmotyczne. Jest niezbędny do pracy zwłaszcza układu krwionośnego, nerwowego i mięśniowego. Zarówno niedobór jak i nadmiar może negatywnie wpłynąć na te układy. Przyjęto, że 4700 mg/ dzień to zalecana dawka do spożycia. Podobnie jak w przypadku sodu, nie trzeba się bać wód o wysokiej zawartości potasu w przypadku diety osób aktywnych.

Wapń

Jest materiałem budulcowym kości, bierze udział w przewodzeniu bodźców nerwowych i regulacji układu krwionośnego, kurczliwości mięśni i aktywacji enzymów. Do źródeł występujących w żywności zaliczamy głównie nabiał, w mniejszym stopniu warzywa, pestki i nasiona. Niekiedy jednak ze względu na nietolerancję laktozy, preferencje żywieniowe lub model żywienia nie spożywa się nabiału, dochodzi do niedoborów wapnia. W takim wypadku warto rozważyć uzupełnienie pierwiastka właśnie z wody mineralnej o wysokiej zawartości wapnia. Dzienna zalecana dawka to 600-1200 mg wapnia dziennie u zdrowej osoby, a łatwo ją uzupełnić nawadniając się wodą.

Magnez

Pierwiastek ten uczestniczy w budowie kości oraz komórek, zwłaszcza komórek mięśni. Pomaga zachować poprawne działanie systemu nerwowego i uczestniczy w budowie wielu enzymów. Niedobór powoduje rozdrażnienie, nerwowość oraz skurcze, bezsenność, a nawet zaparcia. W każdych z tych objawów warto uzupełnić magnez z wysokozmineralizowanych wód, jeśli nie istnieją inne przeciwwskazania. Dzienna zalecana dawka magnezu to 350-420mg magnezu/ dzień.

Chlorki

Anion chlorkowy jest obecny w soku żołądkowym w postaci kwasu solnego, a jako chlorek sodu pozwala utrzymać właściwe ciśnienie osmotyczne krwi i płynów ustrojowych. Zalecona ilość to 2150-2300 mg dziennie.

Siarczany

Siarka jest niezbędna do działania wielu enzymów. Z kolei występując w formie związków - siarczanów działają korzystnie na przemianę materii, pracę wątroby i wytwarzanie żółci. W początkowych stanach cukrzycy i insulinooporności wpływają na aktywność insuliny, obniżając zawartość cukru we krwi i w moczu. Pozytywne działanie fizjologiczne jest zauważalne, gdy zawartości siarczanów wynosi min. 250 mg/l. Jednakże wartości powyżej 600mg/l mogą powodować biegunki.  Wody o wysokiej zawartości siarczanów powinny być rozważane u osób z zaburzoną glikemią.

Wodorowęglany

Wodorowęglany są korzystne dla osób cierpiących na nadkwasotę, alkalizując sok żołądkowy. Podobnie jak siarczany pomagają kontrolować gospodarkę cukrową, obniżając zawartość cukru we krwi i moczu. Oprócz tego regulują pH krwi. Nadmiar kwasu mlekowego w mięśniach po wysiłku może być zneutralizowany właśnie przez wodę o wysokiej zawartości wodorowęglanów. Nie zawsze jednak więcej znaczy lepiej i niekiedy zawartość powy. 600mg/l będzie za wysoka (np. przy nadkwasocie).

W Rozporządzeniu Ministra Zdrowia określono również  limity składników mineralnych o znikomej zawartości, które mimo wszystko muszą być przestrzegane przez producentów:

Producent wody mineralnej zgodnie z prawem może usuwać ze składu związki żelaza, manganu, siarki, arsenu, dwutlenku węgla lub celowo nasycać dwutlenkiem węgla.

Mówiąc o dodatku dwutlenku węgla do wód jest ono także regulowane prawem. Dopuszcza się odgazowywanie wody mineralnej, jak i pozbawianie i dodanie dwutlenku węgla w celu wzbogacenia jej właściwości. Wyróżnia się wody:

• nienasycone dwutlenkiem węgla (niegazowane),
• niskonasycone dwutlenkiem węgla (do stężenia 1500 mg/l CO2),
• średnionasycone dwutlenkiem węgla (od 1500 do 4000 mg/l CO2),
• wysokonasycone dwutlenkiem węgla (powyżej 4000 mg/l CO2).

Do wody butelkowanej dodawane są również substancje słodzące i konserwanty. Głównym celem takiego zabiegu jest uatrakcyjnienie smaku wody. Jednakże w wielu przypadkach jest to po prostu dodatek kilokalorii, co sprawia, że z bezkalorycznej wody uzyskujemy napój wnoszący energię do naszej diety określaną jako “puste kalorie”. Dodawane są substancje:

• słodzące: cukier, syrop glukozowy, syrop glukozowo-fruktozowy, słodziki (aspartam, acesulfan K)
• konserwujące i wzmacniające smak: sorbinian potasu, benzoesan sodu, aromaty (mogą być zanieczyszczone glutenem, na co powinni zwrócić uwagę osoby chore na celiakię).

Woda wzbogacona o produkty słodzące (wykluczając bezkaloryczne słodziki) jest płynem, który uzupełnia bilans kaloryczny diety (1,5 litra to nawet 14 łyżeczek cukru), może psuć szkliwo, czy nawet generować problemy ze strony funkcjonowania przewodu pokarmowego.

Prawo określiło również oddolnie granicę zawartości składnika mineralnego tak, by dana woda mogła zostać wykorzystana w celach profilaktycznych i leczniczych. Jeśli więc zatem zależy nam na dostarczaniu określonego składnika z wody trzeba zwrócić uwagę na etykietę. Ustalono wartości kryteriów w celu określenia wody jako lecznicza. I tak obecność:

• siarczanów powinna wynosić 200mg/l,
• wodorowęglanów min. 600mg/l,
• chlorków min. 200mg/l,
• wapnia min. 150mg/l,
• magnezu min. 50mg/l,
• żelaza min 1mg/l,
• sodu min 200mg/l, z kolei w przypadku stosowania diety ubogiej w sód w litrze wody powinno być nie więcej, niż 20mg/l,
• w diecie dla niemowląt zawartość sodu i siarczanów musi być niższa, niż 20mg/L (6).

Nie będą to jednak wartości wskazane dla wszystkich jednostek chorobowych.

Jako podsumowanie analizy wkleję porównanie dokonane przez portal konsumentalista.pl, na którym zostały zestawione składy poszczególnych popularnych wód.

Bibliografia:

• Rozporządzenie Ministra Zdrowia z 29 kwietnia 2004 roku w sprawie naturalnych wód mineralnych, naturalnych wód źródlanych i wód stołowych, Ustawa z dnia 4 lutego 1994 r. - Prawo geologiczne i górnicze (Dz.U. z 1994 r. Nr 27, poz. 96, z późniejszymi zmianami).
• Ustawa z dnia 4 lutego 1994 r. - Prawo geologiczne i górnicze (Dz.U. z 1994 r. Nr 27, poz. 96, z późniejszymi zmianami).
• http://www.konsumentalista.pl/woda-ktora-wybrac/
• http://hagh.edu.pl/~jkania/cwicz1.1.html
• Normy żywienia dla populacji polskiej – nowelizacja. Red. nauk. prof. dr hab. M. Jarosz. IŻŻ, Warszawa 2012
• Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 13 kwietnia 2006 r. w sprawie zakresu badań niezbędnych do ustalenia właściwości leczniczych naturalnych surowców leczniczych i właściwości leczniczych klimatu, kryteriów ich oceny oraz wzoru świadectwa potwierdzającego te właściwości (Dz.U. 2006 nr 80 poz. 565)