Gorzki smak ksylitolu 

Chociaż zarówno w popularnych opracowaniach, jak i w rozmaitych dyskusjach przeciwko niskokalorycznym zamiennikom stołowego cukru wytacza się często działa dużego kalibru, to akurat ksylitol ma u internetowych artylerzystów szczególne względy. Czym ów związek zaskarbił sobie powszechną sympatię? To proste – przecież to produkt naturalny, czego nie można powiedzieć na przykład o aspartamie, sukralozie czy – za przeproszeniem – acesulfamie potasu. A skoro przy nazwach jesteśmy, to warto zwrócić uwagę na subtelną grę skojarzeń, za którą odpowiada fonetyka. Słowo „ksylitol” brzmi niczym imię greckiego boga, a nazwy pozostałych wymienionych słodzików przywodzą na myśl odpowiednio: truciznę, chorobę i – w najlepszym wypadku – odczynnik chemiczny. Tego typu substancje z definicji są podejrzane. Poza tym to zatrute owoce chemicznej syntezy. A ksylitol? A czy mogłoby zaszkodzić nam indywiduum stworzone przez żywą tkankę majestatycznej rośliny, w której konary można się wtulić? Okazuje się, że jednak mogłoby i fakt ten wart jest szerszego opisania.

Ksylitol całkiem serio

Tak, jak już powyżej wspomniałem ksylitol to substancja pochodzenia naturalnego, a zaliczana jest do cukrów alkoholowych, czyli tzw. polioli.  Ksylitol występuje w przyrodzie jako składnik włóknistych i zdrewniałych elementów wielu roślin, m.in. pojawiających się na naszych stołach warzyw i owoców, ale najbardziej znanym w naturze jego źródłem jest… brzoza (stąd też nazwa – cukier brzozowy). Co ciekawe, związek ten powstaje także w naszym przewodzie pokarmowym. Przy okazji warto wspomnieć, że pierwsze wzmianki na temat ksylitolupochodzą z końca XIX wieku. Od samego początku substancja ta wzbudzała spore zainteresowanie, przede wszystkim z uwagi na przyjemny, słodki smak. Ksylitol jednak szczególną popularność zyskał w ostatnich dekadach, z racji tego, iż okazał się stanowić potencjalnie lepszą, bo zdrowszą, alternatywę dla cukru stołowego.

Walory ksylitolu

Ksylitol z pozoru przypomina zwykły cukier stołowy, jest bowiem zbliżony do niego tak z wyglądu, jak i w smaku.  Podobieństwa jednak szybko się kończą. Na etapie wchłaniania i metabolizowania pojawiają się liczne rozbieżności. Warto wiedzieć, iż ksylitol po spożyciu nie wpływa na poziom glukozy we krwi, analogicznie też – nie wywołuje istotnej reakcji ze strony insuliny [1; 2]. To właśnie z tego powodu polecany bywa m.in. diabetykom i osobom borykającym się z zaburzeniami glikemii. Dodatkowo, zaletą cukru brzozowego jest jego niska wartość energetyczna: 1g ksylitolu to zaledwie 2,4kcal, dla przypomnienia 1g sacharozy to 4kcal [1; 2].  Co ciekawe, ksylitol w przeciwieństwie do cukru stołowego nie psuje zębów, a wręcz może wspomagać profilaktykę próchnicy, przynajmniej u dzieci [3]! Istnieją przesłanki by uważać, że zastępowanie cukru stołowego ksylitolem sprzyjać może utrzymaniu prawidłowej masy ciała.

Gorzki smak brzozowego cukru

Pomimo, iż ksylitol uznawany jest za substancję dość bezpieczną, to ma pewne wady, które mogą się niekiedy okazać wyjątkowo uciążliwe. Jak już wspomniałem, związek ten należy do substancji zwanych poliolami, których integralną cechą jest pewna aktywność osmotyczna. Powyższa cecha może być zaletą, pomaga bowiem utrzymać pożądaną wilgotność produktu spożywczego, przedłużając jego trwałość i nadając mu określone walory sensoryczne. Nieraz wspomniana właściwość staje się przekleństwem, zwłaszcza gdy dotyczy przewodu pokarmowego. Otóż ksylitol w pewnych dawkach doprowadza do znaczącego przyspieszenia perystaltyki jelitowej, co może mieć niekiedy dość gwałtowny przebieg [4]. Biegunka to jednak nie jedyny skutek „przedawkowania” brzozowego cukru. Poprzedzać ją mogą inne zaburzenia jelitowe, takie jak uczucie dyskomfortu, przelewania w obrębie jamy brzusznej, a także towarzyszące temu wzdęcia i gazy [4].

Oczywiście powyższe perturbacje są kwestią dawki: jeśli się pojawią, znaczy to, że była zbyt duża. Problem polega na tym, że brak jakichś, ramowych choćby, punktów odniesienia, a tolerancja ksylitolu jest kwestią wysoce osobniczą. Z pewnością wyłonić można grupę zwiększonego ryzyka. Należeć będą do niej osoby borykające się z zespołem jelita drażliwego z dominującą biegunką, ale zagrożone powinny się czuć też jednostki dotknięte innymi przypadłościami odciskającymi swoje piętno na tolerancji składników pokarmowych zaliczanych do tzw. FODMAP. W takich wypadkach ledwie szczypta brzozowego cukru może zadziałać niczym elektryczna iskra w cylindrze odrzutowego silnika.

Podsumowanie

Ksylitol, pomimo iż jest związkiem pochodzenia naturalnego, ma niski indeks glikemiczny, nie podnosi poziomu insuliny i, w przeciwieństwie do stołowego cukru, nie przyczynia siędo rozwoju próchnicy, ma też pewne wady. Okazuje się, że beztroskie objadanie się wspomnianym „słodzikiem” doprowadzać może do zaburzeń pracy przewodu pokarmowego, mających niekiedy niezwykle uciążliwy i naglący charakter. Co istotne, w przypadku niektórych osób już niewielkie dawki ksylitolu są źródłem wspomnianych problemów i – jak pokazuje praktyka zawodowa dietetyka – nie wszyscy borykający się z tego typu uciążliwościami są w stanie powiązać je z konsumpcją ksylitolu. Czy zatem wolno brzozowego cukru używać do słodzenia? Ano wolno, ale nie każdemu i nie bezkarnie.

Tak więc poszukiwania „cukru idealnego” lub „jego zamiennika” trwać będą nadal, prowadząc przy tym do kolejnych frustracji. Warto może więc przypomnieć, że podobno „ludzie dzielą się na inteligentnych i tych, którzy słodzą (…)”, tak przynajmniej twierdził Ernest Hemingway, ale on przecież był… zgorzkniały.

[1]. Ur-Rehman iwsp. (2015). Xylitol: a review on bioproduction, application, health benefits, and related safety issues. Critical Reviews in Food Science and Nutrition. 55 (11): 1514–28.

[2]. Wrolstad, Ronald E. (2012). Food Carbohydrate Chemistry. John Wiley & Sons. p. 176. ISBN 9780813826653.

[3]. Xylitol chewing gum/pastilles and reduction of the risk of tooth decay – Scientific substantiation of a health claim related to xylitol chewing gum/pastilles and reduction the risk of tooth decay". EFSA Journal. 6 (11): 852. November 2008.

[4]. Mäkinen, Kauko (2016-10-20). "Gastrointestinal Disturbances Associated with the Consumption of Sugar Alcohols with Special Consideration of Xylitol: Scientific Review and Instructions for Dentists and Other Health-Care Professionals". International Journal of Dentistry. 2016: 5967907