SHBG – jak wpływa na gospodarkę hormonalną? 

Testosteron w organizmie krąży związany do dwóch protein – albuminy serum krwi oraz SHBG (z angielskiego: sex hormone binding globulin). Tak związany testosteron nie ma możliwości dostania się do receptorów androgenowych i tam być przez nie wykorzystywany, tym samym można rzec, że staje się rezerwuarem tego męskiego hormonu.

W dalszej kolejności mamy wolny testosteron, który nie jest związany z żadnymi glikoproteinami i tylko taki testosteron jest biologicznie aktywny, czyli może spełniać swoją funkcję. Jedynie około 1-2% puli całkowitej testosteronu jest w formie niezwiązanej i pomimo tego, że jest to zawsze tak mały odsetek, taka ilość wystarczy aby wywrzeć na organizmie odpowiednią kaskadę reakcji, przypisaną do własności tego androgenu, jak chociażby wzrost masy mięśni szkieletowych, siła mięśniowa, czy motywacja do działania. Tak naprawdę, nawet jeśli Twoje wyniki diagnostyki laboratoryjnej wykazują wysoki poziom testosteronu , to jeśli poziom SHBG jest wysoki – nie odczujesz korzyści z wysokiego poziomu tego androgenu.

SHBG co to za hormon?

SHBG jest białkiem, które wiąże hormony płciowe [1]. Te hormony to:

- dihydrotestosteron (DHT)
- testosteron
- androstenediol (pośredniczy w biosyntezie testosteronu)
- estradiol
- estron

Cechą SHBG jest większe powinowactwo do androgenów, aniżeli do estrogenów, tak więc jego poziom będzie wpływał na stosunek testosteronu do estrogenów oddziałujących na organizm. Kontroluje dostępność hormonów płciowych względem receptorów oraz transportuje je we krwi [2,3].

Owe białko produkowane jest głównie w wątrobie, a za stymulację do produkcji odpowiedzialne są hormony tarczycy oraz estrogeny [4,5].

Diagnostyka i poziomy SHBG

Badania poziomu SHBG nie wykonuje się rutynowo i zleca się je zazwyczaj wtedy, gdy objawy zaburzeń hormonalnych nie korelują z ich bezpośrednimi pomiarami [6].

Poziom wolnego testosteronu można pośrednio wyliczyć na podstawie wyniku SHBG (u mężczyzn 44-65% testosteronu związane jest z SHBG, 33-50% z albuminą, u kobiet jest to 66-78% związane z SHBG oraz 20-30 z albuminą), gdzie niezwiązany androgen lepiej odzwierciedla potencjalny wpływ na całą gospodarkę endokrynologiczną, aniżeli całkowita pula testosteronu [7].

Dodatkowo, poziom SHBG może być markerem zaburzeń związanych z:

- insulinoopornością [8]
- zespołem metabolicznym [9]
- nieprawidłową odpowiedzią receptorów androgenowych [10]
- pracą gruczołu tarczycy [11]
- przysadką mózgową [12]
- spożywaniem posiłków (anoreksja) [13]
- PCOS [20]

U mężczyzn zakres referencyjny SHBG to 10 – 60 nmol/L, u kobiet 20-145 nmol/L (zakres waha się w zależności od placówki wykonania badania).

Gdzie zbadać poziom SHBG?

Wiele punktów laboratoryjnych oferuje badanie poziomu SHBG, wiele z nich zapewnia również wyniki online i to tego samego dnia. Ofertę taką ma m.in Centrum Medyczne Revital Clinic.

Objawy wysokiego poziomu SHBG

U mężczyzn chronicznie podwyższony poziom SHBG może wiązać się z [14]:

- spadkiem witalności
- małą ilością owłosienia na ciele
- małą masą mięśniową i problemem z jej nabraniem
- obniżoną gęstością kośćca
- bezpłodnością
- u nastolatków z problemami dojrzewania
- zahamowaniem popędu płciowego
- impotencją
- wzrostem piersi
- zredukowaną objętością jąder

U kobiet [22, 23, 24]:

- spadek popędu płciowego
- nieregularne miesiączki oraz ich mała obfitość
- suchość dróg rodnych
- spadek gęstości kośćca
- mała masa mięśniowa
- problemy z pamięcią
- depresja
- niepokój
- przewlekłe zmęczenie
- obniżone samopoczucie

Przyczyny wysokiego SHBG

Najczęściej spotykane to:

- wysoki poziom estrogenów [18,19] (tu warto wspomnieć, iż stosowanie antykoncepcji hormonalnej przez kobiety przyczynia się do nawet 4-krotnego wzrostu(!) SHBG względem poziomu wyjściowego, a odstawienie antykoncepcji niekoniecznie oznacza spadek SHBG do wartości sprzed stosowania hormonów [15, 16, 17])

- nadczynność tarczycy [24] (w tym również wywołana zewnętrznie przyjmowanym T3 [25])
- zaburzenia pracy wątroby [26, 27]
- niedożywienie [28]
- przewlekły stres [29]
- palenie tytoniu [30, 31, 32]
- alkohol [33]
- niski poziom HGH [34]

Regulacja poziomu SHBG

Z racji tego, iż SHBG obniża dostępność testosteronu, wiąże się to ze spadkiem nie tylko witalności, samopoczucia, ale również efektywności w sporcie, stąd pożądana jest niższa koncentracja SHBG.

Jeśli więc zdiagnozowałeś/aś u siebie zbyt wysoki poziom SHBG i przyczyna nie leży pośród którejś z powyżej wymienionych (zawsze najskuteczniej jest zacząć od zajęcia się pierwotną przyczyną zaburzenia hormonalnego, gdyż potencjalnie przynosi to najlepsze rezultaty), to być może warto podziałać na innych płaszczyznach, które opisuję poniżej.
Istotnym jest również, aby Panie pamiętały iż poziom SHBG rośnie u nich wraz z rozpoczęciem fazy lutealnej cyklu menstruacyjnego [35].

Dieta:

• Odpowiednio wysoka podaż protein jest powiązana z niższym poziomem SHBG [36]. Jeśli uprawiasz aktywność fizyczną, jak np. sport siłowy, to warto abyś upewnił/a się czy spełniasz swoje zapotrzebowanie na podaż białka w diecie – w przeciwnym razie może skutkować to wzrostem SHBG i tym samym zastojem w sporcie oraz gorszym samopoczuciem.
• Wyższa podaż węglowodanów, jako iż diety obfite w tłuszcze, a ubogie w węglowodany mogą korelować ze wzrostem poziomu SHBG [37, 38, 39].
• Wapń w diecie. Pewne badanie [44] wykazało, że osoby o wysokiej podaży wapnia w diecie miały wyższy poziom testosteronu, wolnego testosteronu oraz niższy poziom estrogenów. Wapń najprościej dostarczyć z nabiału mlecznego.

Suplementacja:

• Boron – w pewnym badaniu dawki rzędu 10 mg dziennie wystarczyły aby podnieść status wolnego testosteronu (o 28% po tygodniu) i obniżyć SHBG [40], zaś w innym badaniu dawki wielkości 6 mg dały zbliżony rezultat, gdy po 60 dniach u ochotników zbadano poziomy wolnego testosteronu oraz SHBG. Boron jest pierwiastkiem, który występuje w śladowej ilości w diecie. Aby odnieść pożądany skutek na poziom SHBG, należy dostarczyć odpowiednio dużo boronu, gdyż – jak pokazało inne badanie - dawka 2,5 mg nie miała żadnego wpływu na gospodarkę hormonalną [41].
• Magnez – choć nie jest to pierwiastek, którego nie sposób dostarczyć drogą żywieniową, to zapotrzebowanie na niego jest na tyle duże, iż suplementacja może okazać się zbawienna. Magnez chroni testosteron przed dołączaniem się do SHBG [42, 43], więc nie wpływa na jego poziom bezpośrednio. Więcej na temat roli magnezu można przeczytać tutaj.
• Witamina D – osoby niedoborowe w witaminę D będą miały wyższy poziom SHBG, niż osoby, które mają właściwie wysokie jej stężenie w organizmie. Pod kątem hormonalnym, obniżenie SHBG obserwuje się przy stężeniu 25(OH)D3 na poziomie wyższym niż 30 ng/ml [46, 47].
• Kwasy tłuszczowe Omega-3 (EPA i DHA) [47]. Dawka rzędu 349-522 EPA oraz 591-866 DHA dziennie w badaniu wykazała efekt obniżania poziomu SHBG. Jaki suplement Omega-3 wybrać?
• Tongkat Ali – ta roślina bardzo skutecznie podnosi poziom testosteronu całkowitego do właściwego poziomu, głównie poprzez mechanizm obniżania poziomu SHBG, skutkując wyższym poziomem hormonów biologiczne aktywnych. Również u Pań suplementacja Tongkat Ali wnosi wyższy poziom wolnego testosteronu [48, 49].

Modulacja poziomu SHBG jest wyjątkowo skutecznym narzędziem wpływu na gospodarkę hormonów płciowych. Gdy badania całkowitej puli hormonów nie wykazują ich niedoborów, a objawy już tak – warto sprawdzić czy przyczyna problemów nie wynika właśnie z wysokiej produkcji tej proteiny, która uniemożliwia hormonom płciowym spełnienia swojej funkcji. Jeśli tu jest przyczyna, zachęcam Cię do sprawdzenia według powyższej listy i eliminacji potencjalnych powodów zdrowotnych lub nawyków. Jeśli i tu nie znajdziesz przyczyny – warto zainteresować się zmianami w diecie oraz wdrożeniem odpowiedniej suplementacji.

[bg_collapse view="link" color="#92d500" icon="arrow" expand_text="Bibliografia " collapse_text="Bibliografia (zwiń)" ]

1. Petra PH. The plasma sex steroid binding protein (SBP or SHBG). A critical review of recent developments on the structure, molecular biology and function. J Steroid Biochem Mol Biol. 1991;40(4-6):735-53.
2. Anderson DC. Sex-hormone-binding globulin. Clin Endocrinol (Oxf). 1974 Jan;3(1):69-96.
3. Pardridge WM. Serum bioavailability of sex steroid hormones. Clin Endocrinol Metab. 1986 May;15(2):259-78.
4. Edmunds SE, Stubbs AP, Santos AA, Wilkinson ML. Estrogen and androgen regulation of sex hormone binding globulin secretion by a human liver cell line. J Steroid Biochem Mol Biol. 1990 Dec 10;37(5):733-9.
5. Rosner W, Aden DP, Khan MS. Hormonal influences on the secretion of steroid-binding proteins by a human hepatoma-derived cell line. J Clin Endocrinol Metab. 1984 Oct;59(4):806-8.
6. Hammond GL, Wu TS, Simard M. Evolving utility of sex hormone-binding globulin measurements in clinical medicine. Curr Opin Endocrinol Diabetes Obes. 2012 Jun;19(3):183-9. doi: 10.1097/MED.0b013e328353732f.
7. Vermeulen A, Verdonck L, Kaufman JM. A critical evaluation of simple methods for the estimation of free testosterone in serum. J Clin Endocrinol Metab. 1999 Oct;84(10):3666-72.
8. Peter A, Kantartzis K, Machann J, Schick F, Staiger H, Machicao F, Schleicher E, Fritsche A, Häring HU, Stefan N. Relationships of circulating sex hormone-binding globulin with metabolic traits in humans. Diabetes. 2010 Dec;59(12):3167-73. doi: 10.2337/db10-0179. Epub 2010 Sep 14.
9. Brand JS, van der Tweel I, Grobbee DE, Emmelot-Vonk MH, van der Schouw YT. Testosterone, sex hormone-binding globulin and the metabolic syndrome: a systematic review and meta-analysis of observational studies. Int J Epidemiol. 2011 Feb;40(1):189-207. doi: 10.1093/ije/dyq158. Epub 2010 Sep 24.
10. Krause A, Sinnecker GH, Hiort O, Thamm B, Hoepffner W. Applicability of the SHBG androgen sensitivity test in the differential diagnosis of 46,XY gonadal dysgenesis, true hermaphroditism, and androgen insensitivity syndrome. Exp Clin Endocrinol Diabetes. 2004 May;112(5):236-40.
11. Dumoulin SC, Perret BP, Bennet AP, Caron PJ. Opposite effects of thyroid hormones on binding proteins for steroid hormones (sex hormone-binding globulin and corticosteroid-binding globulin) in humans. Eur J Endocrinol. 1995 May;132(5):594-8.
12. Vermeulen A, Andó S, Verdonck L. Prolactinomas, testosterone-binding globulin, and androgen metabolism. J Clin Endocrinol Metab. 1982 Feb;54(2):409-12.
13. Lee JN, Wu CT, Chen CN, Crisp AH, Chard T. Circulating sex hormone binding globulin (SHBG) and testosterone levels in patients with anorexia nervosa. Gaoxiong Yi Xue Ke Xue Za Zhi. 1985 Jan;1(1):47-52.
14. Ring J, Welliver C, Parenteau M, Markwell S, Brannigan RE, Köhler TS. The Utility of Sex Hormone-Binding Globulin in Hypogonadism and Infertile Males. J Urol. 2017 May;197(5):1326-1331. doi: 10.1016/j.juro.2017.01.018. Epub 2017 Jan 10.
15. Wiegratz I, Kutschera E, Lee JH, Moore C, Mellinger U, Winkler UH, Kuhl H. Effect of four different oral contraceptives on various sex hormones and serum-binding globulins. Contraception. 2003 Jan;67(1):25-32.
16. Wiegratz I, Jung-Hoffmann C, Kuhl H. Effect of two oral contraceptives containing ethinylestradiol and gestodene or norgestimate upon androgen parameters and serum binding proteins. Contraception. 1995 Jun;51(6):341-6.
17. Panzer C, Wise S, Fantini G, Kang D, Munarriz R, Guay A, Goldstein I. Impact of oral contraceptives on sex hormone-binding globulin and androgen levels: a retrospective study in women with sexual dysfunction. J Sex Med. 2006 Jan;3(1):104-13.
18. Kalme T, Loukovaara M, Koistinen R, Koistinen H, Angervo M, Leinonen P, Seppälä M. Estradiol increases the production of sex hormone-binding globulin but not insulin-like growth factor binding protein-1 in cultured human hepatoma cells. Fertil Steril. 1999 Aug;72(2):325-9.
19. Loukovaara M, Carson M, Adlercreutz H. Regulation of production and secretion of sex hormone-binding globulin in HepG2 cell cultures by hormones and growth factors. J Clin Endocrinol Metab. 1995 Jan;80(1):160-4.
20. Nestler JE, Powers LP, Matt DW, Steingold KA, Plymate SR, Rittmaster RS, Clore JN, Blackard WG. A direct effect of hyperinsulinemia on serum sex hormone-binding globulin levels in obese women with the polycystic ovary syndrome. J Clin Endocrinol Metab. 1991 Jan;72(1):83-9
21. Rivera-Woll LM, Papalia M, Davis SR, Burger HG. Androgen insufficiency in women: diagnostic and therapeutic implications. Hum Reprod Update. 2004 Sep-Oct;10(5):421-32. Epub 2004 Aug 5
22. Bachmann G, Bancroft J, Braunstein G, Burger H, Davis S, Dennerstein L, Goldstein I, Guay A, Leiblum S, Lobo R, Notelovitz M, Rosen R, Sarrel P, Sherwin B, Simon J, Simpson E, Shifren J, Spark R, Traish A; Princeton. Female androgen insufficiency: the Princeton consensus statement on definition, classification, and assessment. Fertil Steril. 2002 Apr;77(4):660-5.
23. Geoffrey L. Hammond. Diverse Roles for Sex Hormone-Binding Globulin in Reproduction. Biol Reprod. 2011 Sep; 85(3): 431–441. Published online 2011 May 25. doi: [10.1095/biolreprod.111.092593].
24. Vierhapper H, Bieglmayer C, Nowotny P, Waldhäusl W. Normal serum concentrations of sex hormone binding-globulin in patients with hyperthyroidism due to subacute thyroiditis. Thyroid. 1998 Dec;8(12):1107-11.
25. Lovejoy JC, Smith SR, Bray GA, Veldhuis JD, Rood JC, Tulley R. Effects of experimentally induced mild hyperthyroidism on growth hormone and insulin secretion and sex steroid levels in healthy young men. Metabolism. 1997 Dec;46(12):1424-8.
26. Aydın B, Winters SJ. Sex Hormone-Binding Globulin in Children and Adolescents. Send to

J Clin Res Pediatr Endocrinol. 2016 Mar 5;8(1):1-12. doi: 10.4274/jcrpe.2764. Epub 2015 Jan 18

27. Maruyama Y, Adachi Y, Aoki N, Suzuki Y, Shinohara H, Yamamoto T. Mechanism of feminization in male patients with non-alcoholic liver cirrhosis: role of sex hormone-binding globulin. Gastroenterol Jpn. 1991 Aug;26(4):435-9.
28. Estour B, Pugeat M, Lang F, Dechaud H, Pellet J, Rousset H. Sex hormone binding globulin in women with anorexia nervosa. Clin Endocrinol (Oxf). 1986 May;24(5):571-6.
29. Lennartsson AK1, Kushnir MM, Bergquist J, Billig H, Jonsdottir IH. Sex steroid levels temporarily increase in response to acute psychosocial stress in healthy men and women. Int J Psychophysiol. 2012 Jun;84(3):246-53. doi: 10.1016/j.ijpsycho.2012.03.001. Epub 2012 Mar 9.
30. Lennartsson AK, Kushnir MM, Bergquist J, Billig H, Jonsdottir IH. Sex steroid levels temporarily increase in response to acute psychosocial stress in healthy men and women. Int J Psychophysiol. 2012 Jun;84(3):246-53. doi: 10.1016/j.ijpsycho.2012.03.001. Epub 2012 Mar 9
31. Daniel M, Martin AD, Drinkwater DT. Cigarette smoking, steroid hormones, and bone mineral density in young women. Calcif Tissue Int. 1992 Apr;50(4):300-5.
32. Jandikova H, Duskova M, Simunkova K, Racz B, Hill M, Kralikova E, Vondra K, Starka L. The steroid spectrum during and after quitting smoking. Physiol Res. 2015;64 Suppl 2:S211-8
33. Kelly A. Hirko, Donna Spiegelman, Walter C. Willett, Susan E. Hankinson, and A. Heather Eliassen, Alcohol consumption in relation to plasma sex hormones, prolactin and sex hormonebinding globulin in premenopausal women. Cancer Epidemiol Biomarkers Prev. 2014 Dec; 23(12): 2943–2953.
34. Menezes M, Salvatori R, Melo LD, Rocha ÍE, Oliveira CR, Pereira RM, Souza AH, Valença EH, Melo EV, Campos VC, Costa FO, Aguiar-Oliveira MH. Prolactin and sex steroids levels in congenital lifetime isolated GH deficiency. Endocrine. 2013 Aug;44(1):207-11. doi: 10.1007/s12020-013-9896-z. Epub 2013 Feb 10.
35. Plymate SR, Moore DE, Cheng CY, Bardin CW, Southworth MB, Levinski MJ. Sex hormone-binding globulin changes during the menstrual cycle. J Clin Endocrinol Metab. 1985 Nov;61(5):993-6.
36. Longcope C, Feldman HA, McKinlay JB, Araujo AB. Diet and sex hormone-binding globulin. J Clin Endocrinol Metab. 2000 Jan;85(1):293-6.
37. Mylène Aubertin-Leheudre, Sherwood Gorbach, Margo Woods, Johanna T Dwyer, Barry Goldin, and Herman Adlercreutz, Fat/Fiber intakes and sex hormones in healthy premenopausal women in USA. J Steroid Biochem Mol Biol. 2008 Nov; 112(1-3): 32–39.
38. Lane AR, Duke JW, Hackney AC. Influence of dietary carbohydrate intake on the free testosterone: cortisol ratio responses to short-term intensive exercise training. Eur J Appl Physiol. 2010 Apr;108(6):1125-31. doi: 10.1007/s00421-009-1220-5. Epub 2009 Dec 20.
39. Selva DM, Hogeveen KN, Innis SM, Hammond GL. Monosaccharide-induced lipogenesis regulates the human hepatic sex hormone-binding globulin gene. J Clin Invest. 2007 Dec;117(12):3979-87.
40. Naghii MR, Mofid M, Asgari AR, Hedayati M, Daneshpour MS. Comparative effects of daily and weekly boron supplementation on plasma steroid hormones and proinflammatory cytokines. J Trace Elem Med Biol. 2011 Jan;25(1):54-8. doi: 10.1016/j.jtemb.2010.10.001. Epub 2010 Dec 3.
41. Ferrando AA, Green NR. The effect of boron supplementation on lean body mass, plasma testosterone levels, and strength in male bodybuilders. Int J Sport Nutr. 1993 Jun;3(2):140-9.
42. Excoffon L, Guillaume YC, Woronoff-Lemsi MC, André C. Magnesium effect on testosterone-SHBG association studied by a novel molecular chromatography approach. J Pharm Biomed Anal. 2009 Feb 20;49(2):175-80. doi: 10.1016/j.jpba.2008.10.041. Epub 2008 Nov 5.
43. Marcello Maggio, Francesca De Vita, Fulvio Lauretani, Antonio Nouvenne, Tiziana Meschi, Andrea Ticinesi, Ligia J. Dominguez, Mario Barbagallo, Elisabetta Dall'Aglio, and Gian Paolo Ceda. The Interplay between Magnesium and Testosterone in Modulating Physical Function in Men. Int J Endocrinol. 2014; 2014: 525249.
44. Mieke Van Hemelrijck, Karl Michaelsson, William G Nelson, Norma Kanarek, Adrian Dobbs, Elizabeth A Platz, and Sabine Rohrmann, Association of serum calcium with serum sex steroid hormones in men in NHANES III. Aging Male. 2013 Dec; 16(4): 151–158.
45. Pilz S, Frisch S, Koertke H, Kuhn J, Dreier J, Obermayer-Pietsch B, Wehr E, Zittermann A. Effect of vitamin D supplementation on testosterone levels in men. Horm Metab Res. 2011 Mar;43(3):223-5. doi: 10.1055/s-0030-1269854. Epub 2010 Dec 10.
46. Wehr E, Pilz S, Boehm BO, März W, Obermayer-Pietsch B. Association of vitamin D status with serum androgen levels in men. Clin Endocrinol (Oxf). 2010 Aug;73(2):243-8. doi: 10.1111/j.1365-2265.2009.03777.x. Epub 2009 Dec 29.
47. Nagata C, Takatsuka N, Kawakami N, Shimizu H. Relationships between types of fat consumed and serum estrogen and androgen concentrations in Japanese men. Nutr Cancer. 2000;38(2):163-7.
48. Henkel RR, Wang R, Bassett SH, Chen T, Liu N, Zhu Y, Tambi MI. Tongkat Ali as a potential herbal supplement for physically active male and female seniors--a pilot study. Phytother Res. 2014 Apr;28(4):544-50. doi: 10.1002/ptr.5017. Epub 2013 Jun 11.
49. Shawn M Talbott, Julie A Talbott, Annie George, Mike Pugh. Effect of Tongkat Ali on stress hormones and psychological mood state in moderately stressed subjects. J Int Soc Sports Nutr. 2013; 10: 28.
50. Naghii MR, Mofid M, Asgari AR, Hedayati M, Daneshpour MS. Comparative effects of daily and weekly boron supplementation on plasma steroid hormones and proinflammatory cytokines. J Trace Elem Med Biol. 2011 Jan;25(1):54-8. doi: 10.1016/j.jtemb.2010.10.001. Epub 2010 Dec 3. [/bg_collapse]