Dieta odkwaszająca – czy ma sens? 

Ostatnimi czasy dość popularnym terminem bywa "zakwaszenie organizmu". Do owego pojęcia zaczęto doklejać coraz to różniejsze idee - m.in. dieta odkwaszająca, dieta zakwaszająca, produkty kwasotwórcze, suplementy alkalizujące... Wszystkie wspomniane określenia w przeciągu ostatnich lat zyskały niemały rozgłos i narobiły przy tym sporo szumu. Czy jednak w świetle literatury naukowej, tytułowa dieta ma sens?

Zakwaszenie organizmu?

W zależności od tego, o jakiej części organizmu mówimy - panuje tam środowisko kwaśne, alkaliczne lub oscylujące w okolicach obojętnego. Przykładowo w żołądku pH jest silnie kwaśne i wynosi około 1,35-3,5, w przypadku krwi - pH jest neutralne (lekko zasadowe) i względnie stałe, gdyż mieści się w zakresie 7,35-7,45, natomiast przykładowo płyn trzustkowy jest istotnie zasadowy [1]. Termin "zakwaszenie organizmu" jest więc zbyt szerokim pojęciem i z perspektywy powyżej przedstawionej - całkowicie nielogicznym. Zazwyczaj jednak owy termin, w obiegowych twierdzeniach i przekonaniach, odnosi się do pH krwi lub moczu. Należy przy tym zaznaczyć, że organizm człowieka posiada szereg mechanizmów buforujących, które utrzymują pH krwi na relatywnie stałym poziomie. Taki stan rzeczy ma swoje proste wytłumaczenie - życie człowieka wymaga ściśle kontrolowanego poziomu pH krwi do utrzymywania funkcji życiowych. Spadek pH krwi poniżej progu 7,35 jest stanem chorobowym, który zagraża życiu i wymaga leczenia szpitalnego - owy stan w nomenklaturze medycznej nazywany jest kwasicą. Gdyby natomiast nasza krew stała się nagle kwaśna - nastąpiłaby śmierć. Wpływ diety jest tu więc silnie ograniczony [1]. W przypadku moczu, jego pH może być już rzeczywiście zmienne - od kwaśnego do zasadowego, w zależności od potrzeby równoważenia środowiska wewnętrznego. Tutaj dietą można zdziałać już całkiem sporo, lecz należy przy tym zaznaczyć, że pH moczu zmienia się bardzo gwałtownie - w ciągu jednego dnia może przyjąć skrajne wartości. Stopień kwasowości moczu jest różny w zależności od rodzaju spożywanych pokarmów, stąd fluktuacje w ciągu doby są w zupełności normalne, a tłumaczenie ich "zakwaszeniem organizmu" jest nienaukowe [2,3].

Produkty kwaso- i zasadotwórcze

Istnieje wskaźnik PRAL (ang. Potential Renal Acid Load), który oparty na fizjologii, wykorzystując zawartość białka, fosforu, potasu i magnezu w danym produkcie ocenia jego potencjał kwasotwórczy. PRAL poszczególnych pokarmów wacha się między ok. 30 a nawet -14 [3-5].

Do produktów kwasotwórczych należą m.in.: sery, mięso, jaja, ryby, czy słodycze.

Do produktów zasadotwórczych należą głównie warzywa i owoce (np. marchewka, kalafior, seler, szpinak, pomidor, cytryna, banan, brzoskwinia, itd.).

Łatwo więc zauważyć, że pokarmy zasadotwórcze, niezależnie od wskaźnika PRAL, są uznawane wszechobecnie za "zdrowe". Charakteryzują się wysoką zawartością witamin, składników mineralnych, błonnika, antyoksydantów i innych związków o właściwościach prozdrowotnych. W przypadku produktów kwasotwórczych - są one ubogie we wspomniane związki w porównaniu do warzyw i owoców. Podobnie nie utożsamia się je już tak jednoznacznie ze zdrowiem.

Związek między dietą kwasotwórczą a osteoporozą

Za najpopularniejszy argument entuzjastów i propagatorów haseł wymienionych na wstępie, uznaje się rzekomy wpływ diety kwasotwórczej na zwiększenie ryzyka osteoporozy. Wspomniani zwolennicy tłumaczą to zwiększonym wydalaniem wapnia. Takie twierdzenie łatwo obalić, chociażby faktem, iż nabiał (uznany za kwasotwórczy) zapobiega osteoporozie i wzmacnia kości [6]. Na dodatek owe twierdzenie nie znajduje pokrycia w literaturze naukowej [7].

Podsumowanie

-Termin "zakwaszenie organizmu" jest już sam w sobie błędny, co wynika ze skrajnie różnych poziomów pH w zależności od tkanki.

- Jeśli pod twierdzenie "zakwaszenie organizmu" (jak to najczęściej bywa) zakwalifikujemy "zakwaszenie krwi" to jest ono również mylne i fałszywe. Choć istnieje stan chorobowy, zwany kwasicą to wymaga on natychmiastowej interwencji lekarskiej. Spożywane pokarmy mają bardzo ograniczony wpływ na pH krwi.

- Choć pokarmem nie "odkwasimy organizmu", to możemy sięgać po produkty kwaso- i zasadotwórcze. Dietę alkaliczną, w której warzyw i owoców jest zdecydowanie sporo, można uznać za "zdrową" prawdopodobnie niezależnie od wskaźnika PRAL. Regularna konsumpcja warzyw i owoców jest po prostu zabiegiem prozdrowotnym.

- Wpływ diety kwasotwórczej na ryzyko osteoporozy jest raczej wątpliwy.

- Ścisłe przestrzeganie diety odkwaszającej/zakwaszającej jest prawdopodobnie całkowicie pozbawione sensu i zawracanie sobie tym głowy, zapominając o podstawach (takich jak np. pełnowartościowa dieta), może przynieść wręcz negatywne skutki.

1. Schwalfenberg GK. The alkaline diet: Is there evidence that an alkaline pH diet benefits health? J Environ Public Health. 2012;2012:727630

2. Bonjour JP. Nutritional disturbance in acid-base balance and osteoporosis: a hypothesis that disregards the essential homeostatic role of the kidney. Br J Nutr. 2013 Oct;110(7):1168-77.

3. Remer T, Manz F. Potential renal acid load of foods and its influence on urine pH. J Am Diet Assoc. 1995 Jul;95(7):791-7.

4. Remer T, Dimitriou T, Manz F. Dietary potential renal acid load and renal net acid excretion in healthy, free-living children and adolescents. Am J Clin Nutr. 2003 May;77(5):1255-60.

5. Remer T. Influence of diet on acid-base balance. Semin Dial. 2000 Jul-Aug;13(4):221-6.

6. Wadolowska L. i in. Dairy Products, Dietary Calcium and Bone Health: Possibility of Prevention of Osteoporosis in Women: The Polish Experience. Nutrients. 2013 Jul 16;5(7):2684-707.

7. Fenton TR, Lyon AW, Eliasziw M, Tough SC, Hanley DA. Meta-analysis of the effect of the acid-ash hypothesis of osteoporosis on calcium balance. J Bone Miner Res. 2009 Nov;24(11):1835-40.