Zaburzenia odżywiania – problem fit świata? [cz. 2/2] 

Zaburzenia odżywiania są poważnymi chorobami medycznymi, które ostatnimi czasy bywają coraz popularniejsze. Obsesje na punkcie jedzenia, masy i kształtu ciała mogą być oznakami wspomnianych zaburzeń, które w konsekwencji nierzadko wpływają na fizyczne i psychiczne zdrowie danej osoby, a nawet zagrażają życiu [1].

Do najbardziej typowych zaburzeń odżywiania zalicza się: anoreksję nerwową (jadłowstręt psychiczny; ang. anorexia nervosa - AN), bulimię psychiczną (żarłoczność psychiczna; ang. bulimia nervosa - BN) oraz od niedawna - napady kompulsywnego objadania się (ang. binge eating disorders - BED) [1-3].

Ostatnimi czasy, proponowane są również inne, tzw. niespecyficzne zaburzenia odżywiania. Zalicza się do nich m.in. zespół jedzenia nocnego (ang. night eating syndrome -NES), bigoreksje (dysmorfia mięśniowa; ang. bigorexia), czy ortoreksje (ang. orthorexia nervosa - ON). Jak się okazuje, mimo że wydawać się mogą one stosunkowo rzadkie, zadziwiająca jest ich powszechność [2,3]

Anoreksja, bulimia, napady kompulsywnego objadania się oraz zespół nocnego jedzenia zostały opisane w części 1 - LINK

Bigoreksja (dysmorfia mięśniowa; ang. bigorexia)

Od 1997 roku prowadzone są coraz intensywniejsze badania nad dysmorfią mięśni, która opiera się na przekonaniach ludzi o ich zbyt małej masie i sile mięśniowej. Bigoreksja staje się poważnym problemem ze względu na popularyzację kulturystyki i szerokie zainteresowanie kształtowaniem sylwetki poprzez odpowiedni trening oporowy oraz dietę. Przez autorów pojęcia, zaburzenie to zostało opisane jako odwrotna anoreksja, gdyż wiąże się z chęcią przyrostu masy ciała, a nie jej zmniejszenia [2,4].

Szacuje się, iż problem ten dotyczy około 10% kulturystów i chociaż dysmorfię mięśniową kojarzy się typowo z mężczyznami, występuje ona również wśród kobiet [2,4].

Opracowano również proponowane kryteria diagnostyczne dla tej jednostki chorobowej, które obejmują m.in. skupianie się na własnym wyglądzie zewnętrznym i dążenie do jego poprawy poprzez ograniczenia dietetyczne i nadmierny wysiłek fizyczny, zaniedbywanie norm społecznych w celu przestrzegania ustalonego rygoru, unikanie sytuacji, podczas których ciało jest szczególnie podatne na ocenę społeczną (np. plaża), czy kontynuowanie ograniczeń dietetycznych i stosowanie środków wspomagających budowę masy mięśniowej pomimo negatywnych konsekwencji tych działań [2].

Obecnie prowadzone są ograniczone badania dotyczące pomocy osobom z dysmorfią mięśni [4].

Ortoreksja (ang. orthorexia nervosa - ON)

Zjawisko ortoreksji w literaturze naukowej zostało opisane po raz pierwszy pod koniec XX wieku. Owe zaburzenie polega na nadmiernym zwracaniu uwagi na dietę i wyraźnej obsesji na punkcie zdrowego odżywiania. Ortoreksja często zaczyna się jako niewinne postanowienie, związane z poprawą nawyków żywieniowych. Jednak z czasem u niektórych owe założenie ewoluuje we wszechogarniającą fiksację dyktującą dokładnie to co jeść, zwracając uwagę na najdrobniejsze detale, zasady i specyfikacje dotyczącą przygotowywania żywności. Ostatecznie wybory żywieniowe mogą stać się niezdrowo ograniczone, zarówno pod względem różnorodności, jak i kaloryczności diety. Jest to więc niedoceniany, ale istotny problem [5].

Szacuje się, iż problem ten dotyczy aż 7% populacji ogólnej i częściej występuje wśród mężczyzn. Według wstępnych założeń, rozpoznanie stawiane jest gdy pacjent poświęca większość swojego czasu na planowanie diety i zdrowego trybu życia, ignorując pracę oraz życie towarzyskie. Kryteria diagnostyczne ortoreksji nie zostały jednak dotychczas ściśle określone [2].

Obecnie ortoreksja nie jest zaakceptowana i nie ma potwierdzonych kryteriów diagnostyki. Dyskutowano, czy ortoreksja powinna być zawarta w ostatnio opublikowanym wydaniu DSM-V. Niestety, nie osiągnięto profesjonalnego konsensusu z powodu braku solidnych danych empirycznych wymaganych do prawidłowego rozpoznania diagnostycznego [5].

Zaburzenia odżywiania - problem fit świata?

Zaburzenia odżywiania są poważnymi i powszechnymi zaburzeniami psychicznymi. Nie jest zaskakujące, iż są szczególnie popularne w sporcie, w którym waga ma znaczący wpływ na wydajność, czy estetykę sylwetki. W sportach wytrzymałościowych (takich jak bieg długodystansowy), niska masa ciała jest związana z wydajnością z oczywistych przyczyn fizjologicznych. W sportach, w których zwraca się uwagę na kategorie wagowe (np. judo, boks, zapasy), zawodnicy nie mogą rywalizować jeśli ich waga przekracza górny limit dla danej kategorii - może to spowodować znaczną presję aby osiągnąć niezbędną utratę wagi (często w bardzo krótkim czasie) [6].

Szczególną sferą, w której zaburzenia odżywiania występują nad wyraz często są sporty sylwetkowe. W badaniu Anderson i in. stwierdzono, że 46% naturalnych kulturystów zgłosiło epizody objadania się w okresie po zawodach, natomiast 81,5% wykazuje zachowania ortoreksyjne.  W przypadku płci żeńskiej Walberg i in. wykazali, że wśród kobiet zajmujących się kulturystyką amatorsko, 42% badanych było anorektyczkami, 67% bało się przytyć, a 50% doświadczało niekontrolowanych pragnień jedzenia [7].

Niestety zaburzenia odżywiania nie dotyczą wyłącznie zawodowców. Zwykłe zainteresowanie zdrowym odżywieniem może nieświadomie wpędzić w omawiane zaburzenia. Ostatnie dane wskazują, że zaangażowanie w samodzielne ważenie i liczenie kalorii było związane z większą tendencją do zaburzeń odżywiania. Podobnie częstsze stawanie na wagę może prowadzić do niezdrowych zachowań kompensacyjnych [8,9].

Warto zachować więc swego rodzaju dystans w świecie zdrowego stylu życia by nieświadomie nie popaść w zaburzenia związane z odżywianiem.

1. https://www.nimh.nih.gov/health/publications/eating-disorders/index.shtml

2. Michalska A, Szejko N, Jakubczyk A, Wojnar M. Niespecyficzne zaburzenia odżywiania się - subiektywny przegląd. Psychiatr. Pol. 2016; 50(3): 497–507

3. American Psychiatric Association . Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders. 5th ed. Washington, DC: American Psychiatric Association; 2013.

4. Tod D, Edwards C, Cranswick I. Muscle dysmorphia: current insights. Psychol Res Behav Manag. 2016 Aug 3;9:179-88.

5. Costa CB, Hardan-Khalil K, Gibbs K. Orthorexia Nervosa: A Review of the Literature. Issues Ment Health Nurs. 2017 Dec;38(12):980-988.

6. Currie A. Sport and eating disorders - understanding and managing the risks. Asian J Sports Med. 2010 Jun;1(2):63-8.

7. Helms ER, Aragon AA, Fitschen PJ. Evidence-based recommendations for natural bodybuilding contest preparation: nutrition and supplementation. J Int Soc Sports Nutr. 2014 May 12;11:20.

8. Romano KA, Swanbrow Becker MA, Colgary CD, Magnuson A. Helpful or harmful? The comparative value of self-weighing and calorie counting versus intuitive eating on the eating disorder symptomology of college students. Eat Weight Disord. 2018 Aug 28

9. Rohde P, Arigo D, Shaw H, Stice E. Relation of self-weighing to future weight gain and onset of disordered eating symptoms. J Consult Clin Psychol. 2018 Aug;86(8):677-687.